Жапония
СОДЕРЖАНИЕ: Жапония Жер аумаы, шекаралары, жадайы: кн-шыыс елі. Аумаы жаынан Жапонияны Батыс Еуропадаы е ірі елдермен жне АШ-ты штаттарымен салыстыруа болады. Алайда, ол рамы мен кескін – келбеті жаынан олардан млде згеше.Жапония
Жер аумаы, шекаралары, жадайы: кн-шыыс елі. Аумаы жаынан Жапонияны Батыс Еуропадаы е ірі елдермен жне АШ-ты штаттарымен салыстыруа болады. Алайда, ол рамы мен кескін – келбеті жаынан олардан млде згеше. Жапония трт ірі жне трт мыдай са арала оныстанан аралдар елі. Бл ттасымен аралдар лемі! Жапония салыстырмалы трде табии ресурстара кедей де, жаалауа бай. Жаалау сызыыны зындыы (30 мы км) жаынан ол АШ сияты лкен елді басып озады жне бкіл Африкамен теестіруге болады.
Жапонияны экономикалы – географиялы жадайы (ЭГЖ-ы) е алдымен, былайша айындалады: Еуразия рылыы мен Тыны мхитты тйіскен жеріндегі жне Азия – Тыны мхиты аймаыны дл ортасындаы Жапония орналасан аралдар тізбегіні (доасыны) зындыы 3,5 мы км-ге созылады. Бл Жапонияны халыаралы географиялы ебек блінісіне атысуы шін те лкен ммкіндік береді.
Азияны е шыысында Жапонияны орны оны «Кншыыс елі» дейтін атауынан да бейнелі крініс тапан.
Халы: табии су ерекшелігі, лтты рамы, орналасуы. Жапония халыны саны жаынан дние жзі елдеріні «алашы ондыын» аятайды. Алайда соы онжылдытарда халыны табии су сипаты крт згерді. Жапония суді екінші трінен бірінші тріне ткен Азиядаы мемлекетке айналды .
Бл «демографиялы революция» те ыса мерзімге тті. Ол жапон оамыны аса ірі леуметтік – экономикалы айта рылуыны, білім беру мен денсаулы сатау саласында лкен жетістіктерге жетуіні нтижесінде іске асты. Жапония – дние жзінде балалар ліміні крсеткішінен е тмендігімен жне мір сру орта жасы бойынша крсеткішіні е жоарылыымен танылан салауатты адамдар елі. Сондай-а оан мемлекеттік демографиялы саясат лкен сер етті. Онда отбасыны мселелерін жоспарлау жніндегі сабатар мектепті жоары сыныптарында-а ткізіледі. Нерлым кеш некелесу атты насихатталады.
Жапония халыны л т т ы р а м ы млде бірыай. Бл – типтік бір лтты ел, мнда жапондытар халыты 99% -ынан астамын райды. Жапон тілі те ерекше жне баса тілдік топтарды бірде-біреуіне осылмайды. рі иероглиф, рі буынды ліппе ретінде пайдаланылатын азіргі жапон жазуыны жйесі де те крделі.
Елде ерте феодалды кезені зінде енген екі негізгі дін бар: синтоизм жне буддизм. Дінге сенушілер бір мезетте атар мір сріп жатан осы екі дінді де ттынады; айсысыны сері басым болса, соан кбірек ден ояды.
Жапония – балаларды е ерте жастан бастап оытып, трбиелеуге лкен кіл блетін бірден-бір жоары мдениетті, жаппай сауатты ел. Жапонияда университеттерді саны бкіл Батыс Еуропадаыдан кп. Бл ел – байыры мдениетті, семдікті жне трмыс дстрін берік сатаан, жапонды мір салты дейтін тсінікті рамына енетін ежелден келе жатан мдениеттті ел.
Жапондарды лтты дстрлеріні бірі – оршаан ортаны , ааштар мен глдерді, жануарларды аялап, орау дстрі адамдарды бойына бала жастан сііп, алыптасады. Сондытан Жапонияда рбір маусым бойынша табиатта серуендеу ке ріс алан, мысалы: кктемде жабайы шиені (сакура) глдеуін, кзде йекі орманын тамашалау лтты мекерелерді біріне айналан. азір осыларды брі батыстан елес бере бастады.
Х а л ы т ы ы з д ы ы н ы орта есебі бойынша (1 км2 –ге 340 адамнан) Жапония дние жзінде алдыы орындарды бірін иеленеді. Шын мнінде мнда халыты тыыздыы едуір жоары, йткені елдегі халы тгел дерлік жаалы ойпаттар мен зен аарларында шоырланан.
Жапония соы онжылдытарда у р б а н и з а ц и я арыныны те жоарлыымен ерекшеленеді. Осы крсеткішті нтижесінде ол дние жзінде алашы орындарды біріне шыты. Елде екі жзден астам лкен ала бар.
аланы жапонды лгісіні кптеген зіне тн сипаттары бар. алаларды кбі орта асырларда феодалды сарайларды, монастырьларды, пошта жолдарыны тірегінде пайда болан. Олар зіні рылымды формасы мен бір жне екі абатты рылысын лі кнге дейін сатап келеді. Екінші дниежзілік соыстан кейін кптеген лкен алалар «американдыруа» шырады: оларды орнына банкілер, монополияларды штаб – птерлері орналасатын кп абатты йлер пайда болды. Алайда, бір ерекшелігі – жапон алаларында бірыай іскерлік орталыы жо.
Атап айтанда, азір халыты негізгі блігі лкен алалар мен алалы агломерациялара шоырлануда. Оларды ірілері Хонсюды отстік жаалауын бойлап зіліссіз тізбек трінде созылып жатыр. Оларды ішінде Токио, Осаки жне Нагой алаларыны айналасына шоырланан «лкен штік» агломерациясы ерекше кзге тседі. алай боланда да, Жапония Токиодан басталады деп тегін айтпайды.
Т о к и о – Жапон аралдарыны ішіндегі е лкен Канто жазыында орналасан дние жзіндегі аса ірі ала. Ол 1869 жылы елді астанасы болды жне «Шыыс астана» дегенді білдіретін осы атауына сол кезде ие болан. зіні тым ретсіз салынуымен ерекшеленетін Токио - дние жзіндегі е халы кп алаларды бірі. Ол жоарыа да (жер сілкінісіне ттеп берерлік 50-60 абатты йлер), тменге де (жер асты сауда орталытары), жан – жаына арай да сіп барады.
Осаки мен Нагой агломерациялары асындаы Токионы баса да агломерацияларымен ттасып, брынылардан да ірі «галактиканы» - жаалауды бойлау 600-700 км-ге созылып жатан Токайдо мегаполисін дниеге келді. Мндаы халыты орташа тыыздыы 1 км2 –ге 800-1000 адамнан келеді, ал ондаы адамны жалпы саны 55 млн-а жетеді, бл, мысалы, Италияны бкіл халыны санымен салыстыруа болады.
Шаруашылыы: XXI -а барар жолда. 50 – жылдардан бастап ширек асыр бойы жапон экономикасы те жоары арынмен суде болды. Ел ыса мерзім ішінде ылымда, техникада, білім беруде, нерксіп пен саудада лкен жетістіктерге жетіп, арыштап ала басты. Жапония дние жзіндегі е басты несие беруші елге айналды. Елде экономикалы мірді барлы саласында тбегейлі айта рулар елеулі дрежеде жзеге асырылды, постиндустриялы оамны негіздері жасалды.
Жапонияны н е р к с і б і алашында негізінен эволюциялы жолмен дамыды. Энергетика, металлургия, автомобиль жне кеме жасау, химия, мнай-химия, рылыс нерксібі сияты базалы салалар импортты шикізат арылы айта рылан болатын. Бларды брі техника мен технологияны е жаа жетістіктерімен жабдыталды, бл кезде кптеген патенттер мен лицензиялар шетелден, сіресе АШ пен ГФР-ден сатып алынып, жергілікті жадайа бейімделіп рылды.
уат жне шикізат кздеріні дадарысынан кейін, яни 70-жылдарды ортасында нерксіп дамуды революциялы жолына тсті. Ел импорта туелді отын мен шикізатты ажет ететін ндірістерді (уат кзі мен метала атысты болып келетін) барынша азайып, ал е жаа ылыма тікелей атысатын салаларды барынша кбейте бастады. ылым электроника, жмыс техникасы, биотехнология салаларында жетекші орына ие болып, дстрлі уат кздерін пайдалануа кірісті. Жапония ылымды аржыландыру лесі жаынан дамыан елдерді ішінде бірінші орын алады, ал ылыми ызметкерлірді саны жаынан ГФР, лыбритания жне Францияны осып есептегендегіден асып тседі.
Екінші дниежзілік соыстан кейін ауыл шаруашылыын да тбірімен айта руа тура келді. 1929 жылы Н.И. Вавилов осы елге жасаан сапарынан кейін зіні «Пять контингентов» дейтін кітабында былай деп жазды: «Жапониядаы егіншілік зіні німділігімен та алдырады. Орталы жне Отстік Жапонияда жерді рбір кішкентай пштаы жете пайдаланылан». рине, азір дстрлі шаруашылытаы німді ебек лі саталып отыр. 40-жылдарды аяындаы аграрлы реформадан кейін помещиктік жер иеленушілік жойылып, жер шаруаларды меншігіне берілді де, негізгі нім ндірушілер фермерлер болып шыты.
Ауыл шаруашылыыны рылымы да згерді. Жапония рашан да таза егінші ел болатын. Егістік жерді те жартысын алып жататын кріш брынысынша днді даылдарды ішіндегі жапондарды негізгі наны болып ала берді. Бау – башамен айналысу, мйізді ірі ара мал (сиыр), шоша, с сіру жасы дамыды. Жапондарды таматану рационы еуропалы жне американды рациона жаындай тсті.
Жапонды шаруашылыты таы бір дстрлі саласы – балышылы. Балы аулау жнінде Жапония алашы орындарды бірінде тр. Елде 3 мынан астам балы аулау аймаы бар. Теіз жаалауыны жануарлар дниесі мол жне р алуан болуы тек балышылы ан емес, теіз німдерін дайындауды дамытуа да ммкіндік берді. Балы пен теіз німдері жапондарды азыты рационында лкен орын алады. Сондай-а онда інжу-маржан ксібі дамыан.
Жапонияда зен атынасы мен быр тартудан баса клік трлеріні бре де жасы дамыан. зіні клік-жол торабы бойынша бл ел Батыс Еуропа елдерін еске тсіреді, біра жк, сіресе жолаушылар тасымалдауда оларды кез келгенінен асып тседі. Ал, жолаушылар тасымалдайтын темір жолдарыны молдыы жнінен дние жзінде бірінші орын алады. Жапония сондай-а аса ірі жне е жаа теіз сауда кемелеріне ие болып отыр. Олар кеінен олданылады жне зіні салмаындай жк ктеріп жзетін «арзан клік».
Жапония шаруашылыыны аса маызды ерекшелігі – оны халыаралы экономикалы байланыса айрыша кеінен тартылуында. Елді нашар амтамасыз етілуі - з отыны мен шикізатыны жетіспеуінде, сондытан оны 9/10 блігін сырттан алады. Екінші жаынан, елді экономикасы дайын німдерді экспорттауа ттенше туелді. Жапония белсенді сауда балансына ие. Дние жзіні кптеген елдері жапон фотоаппараты, бейне нтаспалары, калькуляторы, сааты автомобилі мен мотоциклін сатып алады. Жапония – барлы Азия – Тыны мхит аймаы елдеріні басты сауда серігі. Жапон бизнесмендеріні айтатын сзі – «сауда жасау немесе лу». Соы кезде бл ел тауар экспорттаудан капатал экспорттауа кбірек ойысып барады. Жапонды тікелей инвестиция негізінен Солтстік Америкаа, Еуропаа, Азияны баса да елдеріне баытталан.
Шаруашылыыны жер ауматы рылымы: екі «жаты» ел. Жапония «алдыы» жне «арты» (немесе «кнгей» жне «теріскей») дейтін млде р баса екі блікті зара сйкестенуімен ерекшеленеді. Жапонияны «алдыы бетін» е алдымен Хонсю аралыны жаалау – ойпаты бойынша тетін аса ке емес (15-65 км) Тыны мхит белдеуі райды. Бл белдеу – елді леуметтік – экономикалы кіндігі. Басты ндірістік аудандар Токио, Осаки, Нагой, Китакюсю, шикізат пен отынды импорттауа сйенетін ЖЭС пен АЭС – ті, металлургиялы, мнай ндейтін жне химиялы комбинаттарды, машина жасау завоттарыны басым блігі осы арала орналасан. рылыс аландарыны жетіспеуі салдарынан кптеген, оны ішінде аса ірі ксіпорындар бкіл жаалауды бойлай созылып жатан теізден «жаулап алынан» учаскелерге салынан.
Тыны мхит белдеуі Жапонияны нерксіп белдеуі деген ата ие болды, біра бл млде осылай деп кесіп айтуа келмейді. Оны маында німді ауыл шаруашылыыны кптеген басты аудандары, басты-басты клік магистральдары жне елді аса маызды айматары орналасан. Жапонияны негізгі клік атынасыны кретамырын бкіл Тыны мхит белдеуін зынынан басып тетін «Синкансен» жрдек темір жол магистралі райды.
Жапонияны «а р т ы б л і н г і н», е алдымен шеткі айма деп аталатын таулы – орманды Хонсю райды. Бл жерде ааш дайындалады, мал сіріледі. Мнда, сіресе курортты демалыс пен туризм жасы дамыан. Жапонияда адамдарды «орын ауыстыруа марлыы» сонша – лкендер де, мектеп оушылары да кпшілік болып туристік сапармен бір жерден екінші жерге здіксіз аылып жатады. Соы кезде Жапонияны мемлекеттік айматы саясаты бл экологиялы жаынан таза шеткі айматы игеруге атты мн беріп отыр. Тыны мхит белдеуіні жгін жеілдету масатымен барлы технополистерді жартысы – ылым мен ылым тікелей атысатын ндірістерді жаа орталытары шеткі зона – Хонсю аралында рылуда. Таяу уаыта дейін шеткері алып келген Хоккайдо аралын игеру дние жзіндегі е зын Сейкан темір жол туннелін салуа ммкіндік береді. Алайда, ттастай аландаы жер аумаыны сйкессіздіктері баяу шешілуде.