Инвестиция ж не оны теориялары
СОДЕРЖАНИЕ: Жоспар : I-Кіріспе Инвестиция жне оны теориялары. Инвестицияны мні , ызметі . Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялы баыттар.Жоспар :
I-Кіріспе Инвестиция жне оны теориялары.
1.1 Инвестицияны мні , ызметі .
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялы баыттар.
ІІ-Негізгі блім. Мемлекетті инвестициялы тартымдылыын амтамасыз ету жолдары.
2.1 . Р– инвестициялы ызметін жзеге
асыруы мен оны маызды мселелері.
2.2 Еліміздегі шетел инвесторлрыны рлі жне оны ызметтері.
орытынды
олданылан дебиеттер
Мемлекетті инвестициялы тартымдылыын амтамасыз ету жолдары.
Кіріспе
Бл таырыпты аландаы масат елімізді инвестициялы саясатты ролін, яни алатын орнын, маыздылыын, туелсіз елімізге ажеттілігін атап крсету .
Оан длел 2005 жылды 18-апандаы Елбасы Н.. Назарбаевты азастан халына Жолдауы. Онда елімізді 1990- жылдарды басындаы экономикалы ахуалынан неден басталаны туралы айтылады. азастанны іщкі німіні екі есе лаюына, нарыты экономиканы рылуына инвестицияны тигізген сері мол болды. Жолдауда « Экономикаа 30 миллиард АШ долларындай тікелей шетел инвестициясы тартылды. Бл бгінгі азастанны траты, тиімді рі сенімді ріптес екенін барша инвесторлара крсетеді» деп айтылуы инвесторлармен атар елімізді экономикасыны даму жолына тскендігін, лем азастана з аржысын салысы келетінін крсетеді. йткені инвестиция дегеніміз табыс табу жне капиталды лайту масатымен ндірістік жне баса да ызметтерге аржы жмсау болып табылады, яни аржы немі жмыс істеуге басаша айтанда, андай да бір табыс тсетін жмысты немесе іске жмсалынуы тиіс. Елбасы Н..Назарбаевты е алашы, яни 1997 жылы 10-азанда Алматы аласында ткен Республика белсенділеріні жиналысындаы «азастан – 2030» барлы азастандытарды сіп-ркендеуі, ауіпсіздігі жне л-ауатыны артуы» Жолдауында шетел инвестициясы тоталды.
«Шетел инвестицияларын тиісінше орауды жне пайданы кері айтарып алу ммкіндіктері брынысынша назарда бірінші кезектегі мселелер атарында сталады.» -деп атап тілуі инвестицияларды елімізді экономикасын дамытуа ажеттілігін крсетеді.
2003 жылды 9-суірді Президенттік азастан Жолдауында кімет 2015 жыла дейінгі Индустриялы - инновациялы даму бадарламасын зірлеген:
Инвестициялы сипаттаы тікелей мемлекеттік шыасыларды жылына орта есеппен 38 миллиард теге (250 миллион доллар) болатынын жоспарлап отырмыз. Бл аражатты едуір блегі ндірістік жне ылыми инфрарылымды жасатау мен жаартуа жмсалатын болады.
Индустриалы - инновациялы даму бадарламасын іске асыру масатында даму институттарыны жйесі рылады рі капиталданатын болады.
Соны ішінде, азірді зінде жинатаушы, сондай-а тратандырушы узипалар атарып жатан лтты ор бар.
азастанны инвестициялы оры рылатын болады. Ол капиталына лестік атысу арылы осылан ны жоары тауарлар ндіретін азастанды компанияларды рылуына жрдемдесуге тиіс.
ылыми - техникалы жне ксіпкерлік салаларды траты зара іс - имылын амтамасыз ету масатында Инновациялы ор рылып, оан инновациялар мен венчурлы ксіпкерлікті дамыту мен енгізу жнінде нерлым ке кілеттіктер жктеледі.
Инвестициялы саясат . Он жылдыта леуметтік – экономикалы салада жалпы ішкі німді екі есе лайтуды, сйтіп, негізінен аланда, кедейшілік мен жмыссызды проблемасын шешуді міндетімізге алан.
Экономика саласында 2004 жылы экономикалы рлеуді барынша жоары арынына жету басты міндет ретінде ала ойылып отыр.
Мны зі инвестицияларды тез суіне жне жалпы ішкі німдегі жинатау нормасыны артуына тікелей байланысты.
Экономикалы сімні жоары арынын траты стап тру шін бізді таяудаы 4-5 жылды ішінде негізгі капиталды ІЖ -ге атысты жалпы жинаталу клемін 28 пайыз дегейіне дейін жеткізуіміз керек. Соны ішінде мемлекеттік инвестицияларды ІЖ жнінде 2-ден 4 пайыза дейінгі сіміне жету шарт.
2003 жылы мемлекеттік бюджетті асыра орындалатыны, сйтіп ккейге онымды маызды дегейге - бір триллион тегеге жаындайтыны азірді зінде білініп отыр.
Сондытан, 2003 жылды ішінде–а бюджетті натылай тсу ажет, ал экономиканы стратегиялы салаларында жмыс істейтін мемлекеттік ірі ксіпорындар акцияларыны пакеттерін сатудан алынан жоспардан тыс тсімдерді лтты ора жіберу керек.
Осыан орай мен кіметке 2003 жылды бюджетін Парламентте натылаан кезде артылан аражатты жинатауа, сондай-а леуметтік дамуа баыттауды тапсырамын.
Мемлекеттік инвестициялар . Индустриалы- инновациялы даму бадарламаны іске асырылуын амтамасыз ететін аржы институттарын ру мен капиталдандыру масатында :
- Даму банкіні жарылы капиталын лайтуда жне оны кредиттік жадыатын молытыруа – 12 миллиард теге;
- рылатын азастан инвестициялыорыны жарылы капиталына – 23 миллиард теге ;
- рылатын Инновациялы ора – 36 миллиард теге;
- Экспортты сатандыру жніндегі корпорация ру шін -7.7 миллиард теге жіберуді сынамын.
Жеке инвестициялар .Бізді экономикамыздаы жеке секторды рлі баран сайын арта беруге тиіс. Бгінгі тада зейнетаы жинатау жйесіні жиынты капиталы 300 миллиард тегеге жуытап отыр. Банк жйесіндегі депозиттер 600 миллиард тегеден асып тсті.
Банктерді жиынты меншік капиталы бір жылды ішінде шті біріне лайып, миллиард доллардан асып тсті, ал экономикаа берілген кредиттер соы ш жылда 4.5 есе кбейді.
Мны брі де экономикалы рлеуді жоары арынын амтамасыз етеді жне демеп отырады.
1.1 Инвестицияны мні, ызметі.
Инвестициялар деп - нерксіпке, рылыса, ауыл шаруашылыына жне ндірісті баса да салаларындаы шаруашылы субъектісіне мліктей, заттай сондай-а аша аражаты трінде , яни капитал трінде салынып ол шаруашылыты рі арай ркендетіп дамыту шін жмсалынатын шыындарды жиынтыын айтады.
Инвестиция дегеніміз - бгінгі кні олда бар ашаны, млікті жне баса да заттарды , яни капиталды андай да бір ндірісті дамыту шін жмсап, сол арылы клешекте , яни алдаы уаытта пайыз трінде немесе басадай лкен ксіпкерлік табыс табу болып табылады.
Бл жоарыда айтылан процеспен екі фактор байланысты болып келеді. Оны біріншісі – уаыт, ал екіншісі – туекелдік . Сонымен атар инвестиция экономикалы суді негізі бола отырып , елді леуметтік дамуына жадай жасайды. Осы айтыландармен атар инвестиция экономикалы дамуды жоары жне траты арынын алыптастыруды , ылыми- техникалы прогресс жетістіктерін сіруді , инфрарылымды дамытуды маызды факторы болып саналады.
Натылы инвестиция дегеніміз – шаруашылы субъектісіндегі белгілі бір материалды, ндірістік орларды, яни активтерді (жер, жабды , рылыс) суіне , дамуы жмсалану шін салынатын салымдар болып табылады.
аржылы инвестиция дегеніміз – акционерлік оамдар немесе мемлекет шыаран акциялара , облигациялар жне басадай нды ааздара банктерді депозиттерін салынан салымдар болып табылады.
аржылы инвестициялар иелену мерзіміне арай мынадай категориялара жіктеледі:
а) ыса мерзімдік иелену- иелену мерзімі бір жыла дейін;
) за мерзімдік – иелену мерзімі бір жылдан арты;
Инвестор – ор нарыында нды ааздарды сатып алушылар болып табылады.
лтты инвестор дегеніміз - азастан Республикасында инвестицияны жзеге асыратын азастан Республикасыны Зады тласы.
Инвестиция дегеніміз – табыс табу жне капиталды лайту масатымен ндірістік жне баса да ызметтерге аржы жмсау болып табылады , яни аржы немі жмыс істеуге басаша айтанда, андай да бір табыс тсетін жмыса немесе іске жмсалынуы тиіс. Инвестор з алдына дербес екі топа блінеді:
- жеке инвесторлар (жеке адамдар).
- инстиуттандырылан инвесторлар (банктер , инвестициялы орлар , зейнетаы орлары , таы басалары).
Инвестициялы саясат дегеніміз – халы шаруашылыыны р трлі салаларында пайда табу масатымен за мерзімді капитал жмсау саясаты. Крделі аржыны тиімді пайдалануды , оларды шешуші баыттара шоырландыруды , оамды ндірісте тепе- тедікті амтамасыз етуді жолдарын крсететін шаруашылы шешімдеріні жиынтыы. Егер инвестициялы саясат дрыс шешілсе, рбір шыындалан тегеге келетін лтты табысты млшері седі, нім молаяды. Инвестициялы саясат крделі аржыны, орларды ндіретін , ндейтін жне ол німдерді пайдаланатын салалар арасында дрыс пайдалануды амтамасыз етуі керек. азіргі кезде крделі аржыны жаа ндіріс орындарын трызудан грі оларды техникалы жаынан айта жаратандыруа, айта руа баытталып, одан рі ндіріске жмсалан крделі аржыны ара салмаын сіре беру кзделіп отыр. Нарыты экономикаа кшу кезінде инвестициялы саясат сранысты анааттандыруа баытталуа тиіс.
Тікелей инвестиция дегеніміз - капиталды экспорттаушыны абылдаушы ел территориясында ндірісті йымдастыруын айтады. Тікелей инвестициялар арылы халыаралы корпорациялар дниежзілік нарыта з бліктерін жргізеді.
Ал , капитал дегеніміз - тауар ндірісіні жмыс кші тауара айнала бастаан кезінде пайда болады. Капиталды алашы орлануы процесінде тікелей ндірушілер ндіріс рал- жабдытары капиталистік ксіпкерлерді олына жинатала бачстады. ндіріс рал жабдыынан айырылан жмысшы з жмыс кшін капиталистерге сатуа мжбр болды. Бл процесс тауар ндірісіні капиталистік ндіріске айналуын крсетеді.
Капиталды лем елдерінде пайдалануды негізгісі мыналар :
1. Инвестициялаушы елдегі капиталды мол орлануы;
2. Дниежзілік шаруашылыты р трлі бліктеріндегі капитала сраныс пен сыныс арасындаы тепе-тедікті бзылуы;
3. Жергілікті рынокты монополизациялау ммкіндігі;
4. Капитал экспортталатын елде арзан шикізат пен жмысшы кшіні болуы;
5. Саяси тратылыты жне олайлы инвестициялы ахуал;
Капиталды шетке шыару мына нысандарда жргізіледі:
- нерксіп, сауда т.б. ксіпорындарына тікелей инвестициялар ;
- портфельдік инвестициялар (шетелдік облигацияларды, акцияларды жне баса да ды ааздара алу шін);
Ішкі инвестициялы ресурстар те тапшы бгінгі экономикалы жадайда экономиканы тратандыруа , реформаларды тередету жне рылымды згерістерді жзеге асыру шетел капиталын тартпайынша ммкін емес.
Шетел инвесторы - шетелдік зады тлалар, шетел азаматтары , шетел мемлекеттері , халыаралы йымдар , шетелде траты трылыты мекені бар азастан Республикасыны азаматтары , егер олар шаруашылы ызметін жргізу шін азаматтыын алан немесе траты трылыты мекені бар елде тіркелген жадайда.
Шетелдік инвестиция дегеніміз- абылдаушы елдегі компанияны ызметін баылап, басарып отыру шін капиталды масатты трде ауысуы болып келеді. Шетелдік инвестицияларды елдер мен нерксіп салалары арасында блінуі кіргі халыаралы экономиканы рамына айтарлытай сер етеді.
Шетелдік инвестицияларын тарту саясаты 1991 жылдан басталып, о нтижелер беруде. Шетел капиталын басаратын азастан эксимбанкі, сырттан арыз алу жніндегі комитет жне инвестициялар жніндегі комитет трізді органдар рылды. Сйтіп азастанда шетел капиталы шін олайлы ахуал алыптасты.
Шетел инвестицияларын тартуды басты баыттарына тіршілікті амтамасыз ету салалары мен экспорт бадарындаы ндірістер – мнай-газ жне мнай – химия салалары , электр энергетикасы , металлургия , коммуникация жне де азастан днді даылдапр , жн , мата т.б. ірі ндіруші болу себепті, аронерксіп кешені жатады. Мнай-газ саласында кш-уат мнай мен газ ндіріп , экспортта шыаруды арттыруа сырты мнай бырлары мен ішкі газ бырларын салуа жмсалады.
1995 жылды шетелдік инвестицияларды клемі 235 млрд. $-а артып, 2.6 трлн $ дегейін жетті. Шетелдік инвестицияларды тартуды маызды кзі- потрфель инвестициялары . Олар ірі корпорацияларды , мемлекеттік жне жекеменшік банктерді облигациялы арыздарын аржыландырады.
аржы емес активтерге жмсалан инвестициялар мынадай элементтерді: негізгі капитала жмсалан инвестицияларды , материалды айналым аражаты орын толтыруа жмсалан инвестицияларды , ндірілмеген жне материалды емес активтерге жмсалан инвестицияларды , баса да аржы емес активтерге жмсалан инвестицияларды зіне осады.
2004 жылы атарда аржы емес активтерге инвестицияларды баалау клемі (материалды айналым аражатыны орларын толтыратын инвестицияларсыз ) 57.6 млрд. Тегені рады, оны 56.9 млрд тегесі (98.7%) негізгі капитала инвестициялара келеді.
2004 жылы атарда негізгі капитала инвестициялар 56.9 млрд. теге болды, бл 2003 жылды атарымен салыстыранда 17.2%кп.
2004 жылы атарда инвестицияны суі республиканы 12 ірінде байалды. Е кп су Жамбыл (4.8 есе), Павлодар (2.2 есе), Отстік азастан(1.6 есе), останай , Атырау, араанды (1.4 есе) облыстары мен Астана аласында да (1.9есе ) байалды. сім сондай-а Шыыс азастан , Амола, ызылорда, Алматы облыстарында мен Алматы аласында да (4-13%) байалды.
ткен жылды атарымен салыстыранда инвестиция клеміні тмендеуі Атбе (45%), Батыс азастан (44%), Солтстік азастан мен Маыстау (6%)облыстары байалды.
Мнай ндіру жне табии газ (негізгі капитала инвестицияларды жалпы клемінен (61%) , жылжымайтын млікпен операция (12%), деу нерксібі (8%), клік жне байланыс (4%)) басым салалар болып табылады.
Шетел инвестицияларыны жалпы республикалы клеміні е кп лесі Атырау (46%) жне Батыс азастан (33%) облыстарында игерілді.
Инвестициялы ызмет дегеніміз – шаруашылы жргізуші субъектілер жзеге асыратын табыс алу жне меншікті капиталын сіру масатындаы аражат жмсалымы.
Негізгі капитала жмсалан инвестициялар – сатып алуа, руа , негізгі ралдарды айта ндіруге жне крделі жндеуге кеткен шыындарды жиынтыы болып табылады.
2002 жылы азастан Республикасындаы инвестициялы ызметті нтижесі- аржы емес активтерге жмсалан 1307.2 млрд. теге инвестицияны игеру болды, мны 1100 млрд. теге инвестициясы негізгі капитала жмсалан. аржы емес активтерге жмсалан инвестицияларды жалпы клеміндегі негізгі капитала жмсалан инвестицияларды лесі 84.2% рады. Негізгі капитала жмсалан инвестициялар клемі 2001 жылымен салыстыранда 10.6 %-а (2001 жылы-44.7%-а; 2000 жылы – 48.5%-а ; 1999 жылы – 33.0%а ) сті.
Негізгі капитала жмсалан инвестициялар клеміндегі ірі ксіпорындар ды лесі – 47.0%, орташаларынікі -27.9%, шаындарынікі – 23.9% , халы лесі – 1.2% рады.
Негізгі капитала жмсалан инвестицияларды трлік рылымына сйкес трын емес йлер мен имараттара кеткен шыындарды лесі 45.0% рады, бл 2001 жылы крсеткіштен 9.6пайызды пунктке арты. Трын йлерге салынан салымны лесі 0.6 пайызды пунктке сіп, 4.8% рады.
Машиналара, жабдыа, рал-саймана, керек- жаратара кеткен шыындарды лесі 1.6 пайызды пунктке тмендеді.
Негізгі капитала жмасалан баса шыындар 131 млрд. тегені рады, оны 89.1% геологиялы барлауа жмсалан.
деу нерксібі салалары арасында металлургия нерксібіні лесіне ана негізгі капитала жмсалан инвестициялар клеміні 44.4%тиеді.
Клік жне байланыста негізгі капитала жмсалан инвестицияларды елеулі лес салмаы бырлармен айдауа (42.3%) уе клігіне (15.4%) жне электр байланыса (19.8%) келеді.
Негізгі капитала жмсалан инвестицияларды клемі ауыл шаруашы- лыында брынысынша мардымсыз (1.3%).
Негізгі капитала жмсалан инвестицияларды клемі де табиат орау шараларына мардымсыз болды.
Негізгі капитала жмсалан инвестицияларды жалпы клемінде йлер мен имараттарды крделі жндеуге кеткен шыындар лесі 13.3%рады,бл 2001 жылы крсеткіштен 4.2 пайызды пунктке арты. Крделі жндеуге кеткен шыындарды жалпы клемінен йлер мен имараттара – 52.3%, машиналар мен жабдытара кеткен шыындар 47.7% рады.
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялы баыттар.
Республиканы леуметтік – экономикалы дамуын басаруды тпкілікті жаа жйесіне кшу осы процесті басты мселелерін анытауа себепші болады. Оларды бірі болып инвестициялы амсыздандыру мселесі табылады. Кшуді алашы кезеінде за шыаратын негіздер мен йымды рлымдарды ру, сондай-а, республиканы аржылы ресурстарын пайдалану мен шетел инвестицияларын тарту жніндегі зіндік саясатты ру ажет болды.
азастандаы мемлекеттік инвестициялар жйесін отайландыру масатымен инвестицияларды басаруды за шыаратын негізі мен органдары рылды. Осы мселе бойынша шараларды бірттас кешені абылдануда. Соны ішінде, “Шетел инвестициялары туралы ”За (1991ж.);
“Инвестициялы жекешелендіру орлары жніндегі Ереже” (1993ж.) ;”азастан Республикасыны шетел инвестициялары бойынша лтты агенттігін ру туралы ” Р Президентіні Жарлыы (маусым 1992ж.); “Инвестициялар бойынша Р Мемлекеттік комитетін ру жніндегі ” Р Президентіні Жарлыы (араша 1996ж.); “ азастан Республикасындаы инвестициялы орлар туралы ”Р-ны Заы (наурыз 1997ж.) жне жекеленген жылдара арналан инвестициялы бадарламалар абылданды.
Бл жаттар елдегі инвестициялы процесті басаруды негізін алады; жмыс орындарын ру, инфрарылымды дамыту , елді нерксіптік жне техникалы потенциалын дамытуды су арыны мен ртараптандыру саласында мемлекеттік инвестициялы саясатты жзеге асыру мен кптеген экономикалы мселелерді шешудегі органдарды дрыс жйесін , оларды функциялары мен міндеттерін анытады.
2000 жыла дейінгі кезені индикативті жоспарыны жорамалы бойынша отанды пен шетел инвесторларыны жеке капиталын салуды басым баыттарына тмендегілерді жатызу масата сай болады: жеіл нерксіпті , агронерксіптік кешенні деуші салаларыны , машина жасауды , рылыс материалдары нерксібі мен мнай , химия нерксібіні жаа ксіпорындарын салу мен реформалар жргізу.
Орталытандырылан капитал салымдары есебінен леуметтік сала объектілеріні рылысын масатты республикалы бадарламалар шеберінде жзеге асыру арастырылады.
Мемлекеттік инвестицияларды басару 4 жеке кезеде жзеге асырылуы ажет:
1. Жоспарлау;
2. Бадарламалау;
3. Бюджетті дайындау;
4. Орындау;
Жоспарлау кезеінде леуметтік – экономикалы дамуды орта мерзімді бадарламасы мен оны макроэкономикалы дегейде, сондай-а ,рбір сектора атысты аланда да жзеге асыруды стратегиясын ру мселесі шешіледі. Бл кзеде инвестицияларды жзеге асыру бойынша сыныстарды тандау мен алдын ала баалауа басты назар аударылады. Бл шін салалы министрліктер жобаларды аржылы- экономикалы баалауды жалпы абылданан дістемесі негізінде сынылатын жобаларды сипаттамасы мен баалануы болуы ажет, жуытаы бірнеше жыла арналан инвестициялар бойынша сыныстарды дайындауы керек.
Бадарламалау кезеіндегі басты масат- жоспарда бекітілген масаттарды ызметті мемлекеттік бадарламаларына згерту. Мемлекеттік инвестициялар бадарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша сыныстарды зарту бюджеттік процеске арналатын тадануды сол бсекелестік аидаларына негізделуі ажет.
аражат блу жніндегі шешімдер мынандай факторларды ескеруі ажет:
- бюджет орындалатын , макроэкономикалы жадай;
- инвестициялар бойынша сыныстарды наты аспектілері , соны ішінде экономикалы аспектілер.
Егер инвестициялы жобаларды (кеес беру мен сатып алуда талдау) жзеге асыру бюджеттік мекемелеріні міндеті болып табылса, инвестициялы жобаларды ауіпке жиі ойса, сіресе аражатты арты жмсауда, мселелерден аула болу шін сатыты осымша шараларын абылдау ажет.
азастана е алдымен, мемлекеттік инвестицияларды тиісті инстиутуционалды жйесін ру мен жоарыда аталан функцияларды (жоспарлау, бадарламалау, бюджетті дайындау жне оны орындау) йымды пен тиімді орындалуын амтамасыз ету ажет.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік олдау.
азастанда “Тікелей инвестицияларды мемлекеттік олдау туралы” За (28 апан 1997 ж.)абылданан. Онда инвестицияны ызметі- инвестицияларды жзеге асыру процесімен байланысты ксіпкерлік ызмет деп крсетілген.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік олдау е алдымен келесілерден трады:
- инвестициялы ызметті амтамасыз етуді за шыарушы кепілдері;
- жеілдіктер мен артышылытар жйесін белгілеу (мемлекетті сол немесе баса ксіпорындар мен йымдара оларды ызметіне олайлы жадайлар жасау масатымен жеілдіктер мен артышылытар беруі).
- азастан Республикасыны мддесін инвесторлар алдында крсетуге кілетті, бірыай мемлекеттік органны болуы.
Зада тікелей инвестицияларды мемлекеттік олдауды масаттары мен міндеттері белгіленген.
Бл олдауды масаты- экономиканы басым секторларында тауар ндірісін, жмыс пен ызмет крсетуді жедел дамуын амтамасыз ету шін олайлы инвестициялы климат жасау болып табылады.
Мемлекеттік тікелей олдауды орта масатына жету шін міндеттерді біратарын шешу ажет:
- жаа технологияларды , алдыы атарлы техника мен ноу- хау енгізу;
- жоары сапалы тауарлар мен ызмет крсетуге ішкі нарыты аныуы;
- отанды тауар ндірушілерді мемлекеттік олдау мен ынталандыру ;
- экспорта бейімделген жне импортты алмастырушы ндірістерді жетілдіру;
- Р- ны шикізат базасын тымды жне кешенді пайдалану;
- менеджмент пен маркетигті азіргі дістерін енгізу;
- жаа жмыс орындарын ру;
- жергілікті кадрларды здіксіз оытуды, оларды маманды дегейін жоарлатуды жйесін енгізу;
- ндірісті кшейтуді амтамасыз ету;
- оршаан табии ортаны жасарту;
Басару процесі шін инвестициялы жобаларды жзеге асыруды ынталандыруды шаралар жйесі басты мнге ие. Соны ішінде, жеілдіктер жйесі : бекітілген инвесторларды мддесін орау бойынша Р- ны берген кепілдері, сондай-а , келісім шарта отыру мен оны бзуды шарттары мен тртібі арастырылан.
Тікелей инвестицияларды олдауды жзеге асыратын мемлекеттік орган, инвестициялар бойынша Мемлекеттік Комитет болып табылады. Ол Р- на тікелей инвестицияларды тарту жмыстарын йымдастыру ; инвестициялы жобаларды жзеге асыру бойынша мемлекеттік органдарды ызметін йлестіру; барлы келістіруші жне рсат жаттарын алуды амтамасыз ету; инвестициялы жобаларды іске асырылуын баылауды жзеге асыру сияты функцияларды атарады.
ІІ-Негізгі блім: Мемлекетті инвестициялы тартымдылыын амтамасыз ету жолдары.
2.1 .Р- инвестициялы ызметін жзеге асыруы мен оны маызды мселелері.
Е алдымен аса маызды екі мселеге ерекше кіл блу керек :
біріншіден, халы шаруашылыыны рылымды згерістеріне нарыты механизм сер ете алмайды; сондытан бл згерістерді мемлекет тарапынан реттеу ажет;
екіншіден, згерістерді инвестициялы процестермен жне шаруашылы жргізуші субъектілерді иенвестициялы белсенділігін ынталандырумен тыыз байланыста арастырмаса ндірісті леуметтік – экономикалы тиімділігін арттыру масатында рылымды реттеу мселесін шешу ммкін емес. Сондай – а , болашатаы ылыми негізделген рылымды згерістерді ажеттілігі - сіресе экономиканы басаруды жоары дегейінде инвестициялы шешімдер абылдауа атысты масатты сипатта болады.
Экономикадаы рылымды згерістерді сипаттайтын крсеткіштер жйесі мен дегейі кбінесе мемлекетті экономикалы саясатын жзеге асыру мен болашатаы кезедерге белгіленген масаттара ол жеткізу жніндегі натылы макроэкономикалы шаралара байланысты. Басаша айтанда , жалпы мемлекеттік экономикалы саясат- макроэкономикалы ; салы жне айматы дегейлерде рылымды саясатты алыптастыру негізгі болып табылады .
Макроэкономикалы салада отайландыру ісі халы шаруашылыыны салалы ралымына да сер етеді . йткені мнда згерістерді жзеге асыруды маызды тетігі- макроэкономикалы жадайа айтарлытай сер табылады. Республикамызды жадайында салалы рылымны тиімді жадайын анытау – экономиканы шикізатты баытын жою жне нерксіпті дамыту мселелерімен тыыз байланысты.
Мемлекетті рылымды саясаты, е алдымен макроэкономикалы дегейде инвестициялы шешімдер абылдап, жзеге асыру арылы, яни рылымды жне инвестициялы саясаттарды тыыз байланыстыранда ана шынайы болатындыы айтылды.
Инвестициялы саясат маызды ш баытта жргізіледі:
- мемлекеттік бюджттік орларды пайдалану арылы;
- ішкі несие орлары мен жеке зады тлаларды зіндік аражаттарын тиімді олдануды ынталандыру арылы;
- шетелдік инвестициялар тарту мен тиімді пайдалану механизмі арылы;
Осы баыттар ішінен басымдысын тадап алу жне халы шаруашылыыны барынша тиімді айматы- салалы рылымын олдау масатында оларды йлесімін амтамасыз ету – мемлекетті инвестициялы саясатыны негізін райды. Оны алыптастыру барысында азастан Республикасыны Президенті бекітетін крделі лтты бадарламаларды іске асыру ажеттігі де ескеріледі.
Іс жзінде , белгілі масата ол жеткізуді кздейтін мемлекетті рылымды- инвестициялы саясатыны баыттары мен крсеткіштері санды жаынан айындалып, атарылатын мерзімі бойынша аныталуы тиіс.
Ал бл, з кезегінде , мдделер , ресурсты база , механизмдер ,объекті мен осы саясатты жзеге асыру процесіні зі де салаларды , айматар мен ттастай халы шаруашылыыны орта жне за мерзімдік даму жоспарларында крініс табатындыын білдіреді. Мысала, нарыты атынастар саласы дамыан елдерді мемлекет ызметінде келесідей зара байланыс аны байалады .
Экономиканы реттеу жніндегі мемлекет шараларыны зара байланыстыы:
Жоарыдаы зара байланысты матрицалы модель трінде крсетуге болады . Онда оны балансты нтижелерін анытап, экономикалы – математикалы есептеулер жргізу жне мліметтерді бір жйеге келтіруге болады. Оны арапайым кесте трінде , бухгалтерлік осарланан жазу дісі арылы толтыруа болады.
азіргі жадайларда Р кіметіні рылымды саясаты бізді ойымызша келесідей мселелерді амтуы тиіс:
- дайын нім шыару арылы экспортты луетті арттыратын салалар дамуына басымды беру;
- ішкі нары талаптарын анааттандыратын жне импортты алмастыратын нім ндірісін кеейту ;
- негізінен отанды ндіріс есебінен халы шаруашылыы барлы салаларыны ндірістік аппаратын жаарту;
- халы ажеттіліктерін анааттандыруа баытталан салалар дамуын амтамасыз ету ;
- экономиканы аграрлы секторыны дамуын тездетуге баытталан аржы жне несие орларын арттыру жне т.б.
2.2 Еліміздегі шетел инвесторларыны рлі жне оны ызметтері.
Шетел инвестицияларын тартуды тарту арналары мен нысандары бар.
Шетел капиталы 3 арна бойынша тседі:
- экспортты несиелер: инвестициялы жне тауарлы;
- дамуа ресми кмек: аржылы жэне техникалы;
- инвестициялар: тікелей жне портфельдік.
Кредитор (несие беруші) – елден тауарларды немесе ызметтерді сатып алу шарты бар экспортты несиелер . Инвестициялы несиелер технологияны, жабдыты жне басаны жеткізіп беру масатымен, ал тауарлы несие- дайын ттыну тауарларын жеткізіп беру шартымен беріледі.
Дамытуа ресми кмек мемлекетке кімет аралы денгейде крсетіледі. Мнда техникалы кмек дегенде - р трлі салаларда ызмет крсету: оыту, кенес беру, жмысты йымдастыру мен оыту барысында олданатын жабды кіреді.
Инвестициялар республика экономикасы шетел капиталыны аымы ретінде тсіндіріледі. Оларды 2 нысаны бар:
- тікелей;
- портфельдік.
Оларды біріншісі, ксіпкерді зіне туекел ала отырып, республика экономикасына шетел капиталын салуы, ал екіншісі, фиктивті капитала акциялармен баса да нды ааздара аржы аражат салу.
азіргі кезеде тікелей инвестицияны басымдылы маызы мойындалып келеді.
Н..Назарбаев азастан халына жолдауында шетелдерден капитал тартуды маызына кіл блді. Мысалы ол:”Бізді басты кіл блуіміз шетел инвестициясын орау мселесі. Сондытан да мен з аулыммен Мемлекеттік инвестициялы комитет рдым жне оан тікелей инвестицияны азастанда пайдалану ы туралы саясатты жргізетін бірден бір мемлекеттік йым мртебесін бердім”,-деді.
Тікелей инвестиция алушы елдерге арызды міндеттеме алызбайды, сонымен бірге шетелден басару жне техникалы тжірибелер алуа ммкіндік береді. Бндай технология беру артышылыы капитал аыныны келуінен де басым тседі.
Тікелей инвестиция лемдік экономикаа жне оны жрегі халыаралы бизнеске елеулі сер етеді. Экономикалы кзарас жне фирмалар тарапынан оан мыналар жатады:
-зі шін траты нарыты тікелей амтамасыз ету немесе шінші ел нарыына шыатын басыш ретінде олдануы;
-зіні “ішкі нарыын” ру, оны кейбір секторлары баса елдерде орналасуы ммкін;
-з мддесін айматы жне ке ауымды халыаралы дегейде мемлекетаралы атынастара егізу.
арапайым акцияны, немесе дауысты 10 немесе одан да кп пайызына шетелдік баылау болса, немесе ксіпорынды басаруды “тиімді дауысына” ие болса онда тікелей инвестиция деп тсініледі. Кейбіреулер шін ол меншікпен, акционерлік капиталдаы леспен байланысты. лемдегі елдер тобыны тікелей инвестициясыны клемі
Елдер тобы |
Импортшы | Экспортшы |
Бкіл лем нерксібі дамыан елдер Дамушы елдер Орталы жне Шыыс Еуропа елдері |
3456 2349 1044 62 |
3541 3192 342 6,7 |
Тікелей инвестицияны халыаралы озалысыны клемі жнінде келесі мліметтер сипаттайды. 1997 жылы 400,5 млрд. доллар сіміні кп блігі(233,1 млрд. долл )- нерксібі дамыан елдер, 48,9 млрд. долл.- дамушы елдер (оны ішінде 45,3 млрд. доллардан астам – ытай лесіне ) жне 18,4 млрд. доллара жуыы- Орталы жне Шыыс Еуропа (Ресейді оса ) елдері лесіне тиді.
Инвестицияларды негізгі блігі жне оны іске асырушы Транслтты корпорациялар “штікке “ (АШ, Еуропа Одаы жне Жапония) шоырланан .
орытынды
Шетелдік тікелей инвестицияны су себептері жне ктілетін рдістері тралы мыналарды айтуа болады.
Халыаралы капитал жылжуыны негізгі атысушылары жеілдікті инвестициялы режиммен ерекшелінетін елдерге емес,нарыты дерістер белсенді дамыан елдерге жатады. Бл себептерге келесілер жатады: бсекені ысымы, жаа технологиялар , жекешелендіру , кіметті олдауы. Сонымен атар инвестициялар келуіне белсенді сер ететін айматы елдер тобын атауа болады : ЕО, НАФТА, АСЕАН, АТЭС,МЕРКОСУР. Себебі, олар бизнесті аламдануына,барлы дегейде салыстырмалы инвестициялы режим зірлеу жне олдануа жадай жасайды.
2000-2004 жылдары елімізге тікелей инвестиция тарту бадарламасына сйкес , «1999-2000» жылдардаы азастана шетелдік инвестицияны тарту бадарламасыны « орындалу нтижелерін сараптай келе, еліміз экономикалы сектора шетелдік инвестицияны тартуды тиімді аймаы атанды деуге негіз бар. Бл пікірді шетелдік экономика сарапшылары да уаттайды.
1993-2001 жыл аралыындаы бізді елге тартылан тікелей шетел инвестициясыны жалпы клемі 16.98 млрд. АШ долларын райды . 1999 жылы экономикамыза озау салан шетел инвестициясыны жалпы млшері , 1.85 млрд. АШ долларына те келіп, 1998 жыла араанда 1.5 есеге скені айындалды. Ал , 2000 жылы 1999 жылмен салыстыранда оны клемі 49 пайыза скені , яни 2.75 млрд. АШ долларына жеткені белгілі болды. Шетел аражатыны азастанны « тайазанына» келіп тсуі жне оны клеміні кбеюі елімізді лемдік компаниялара най бастаанын крсетеді. 2001 жылы шетелдік инвестицияны крсеткіші , мамандар есептеуінше, 4.41 млрд. Аш долларын раан. Инвестициялы белсенділік азастанда Ресейден де жоары дрежеде екенін мына мліметтен – а ааруа болады . 1998 жылы жекелеген инвесторлар Ресей экономикасына 25.8 пайыз аржы салса, азастан нарыында ол крсеткіш 65 пайыза жуытайды. азастанда инвестициялы аымны жылдан- жыла кбеюіні басты себебін жаа мнай- газ кеніштеріні ашылуымен тсіндіруге болады . Жыл сайын елімізге келетін шетел инвестициясыны 70 пайызы тау-кен ндірісіне , оны ішінде мнай – газ секторына жмсалса, 10 пайыза жуыы ауыл шаруашылыы мен айта деу нерксібінде игеріледі екен.
Бгінгі тада ндірістік инфрарылым саласында 27 келісім – шарт негізінде шетел инвесторларды жмыс істеп жатыр. Олар бюджетімізге 689 млн . АШ доллары клемінде « кк аазын» сала отырып , 3.1 мы жаа жмыс орындарыны 60 пайызын шетелдіктер иемденеді екен .
кіметіміз шетелдік инвесторлармен ауылшаруашылыы саласына атысты жалпы саны 14 келісім – шарта отырып, 27 млн . АШ долларын олма – ол иемденіп , 1.6 мы жмыс орныны ашылуына ммкіндік жасады.
Президент соы жылдары Астананы леуметтік – экономикалы жаынан глденуіне баса назар аударып жр. Сондытан болар, Астанаы рылыс – сулет жне зге де экономикалы салаларында 20млн. АШ доллары клемінде инвестиция тартылып, 2001 жылды зінде – а 291 жмыс орнын ашты.
лемдік экономикадаы азастанны интеграциялы озалысы жыл ткен сайын артып келеді . Мселен, 2001 жылы шетелдік инвесторлармен 16 келісім – ьшарт жасалып , 817 млн . Аш доллары клеміндегі капитал ел экономикасына араласты.
Бл – 200 жыла араанда 7.6 есе , 1999 жыла араанда 1.4 есе кп . Шетел алпауыттарыны азастан бюджетіні жыртыын жамауа себін тигізуі ел экономикасына шетелдік инвестицияны тартуды халыаралы нормаларына сйкестендіруге , яни жетілген лтты занаманы жемісін круге болатынына міт ялатады. Айталы , ел нерксібіні ркен жаюына баытталып жатан шетелдік инвестицияны жалпы крсеткіші капиталды 31 пайызын рап отыр.
Еліміздегі негізгі капитал кздеріні е оматы инвестициялы жобалары деп мыналарды айтуа болады :
Нидерланды – 580 млн. АШ доллары («Испат Кармет» АА);Корея – 25.1 млн. АШ доллары («LG ELECTRONICS»компаниясыны ірі жобасы);
Тркия – 39 млн. АШ доллары («Эфес – араанды сыра жасау зауытыны» ірі жобасы);
Лихтенштейн – 17 млн . АШ доллары («АБС орталыы» АА);
лыбритания – 11.7 млн . АШ доллары («Лосан – Мардон» ЖШС-ні ірі жобасы).
Аралыында инвестициялы жобаларды іске асыру нтижесінде келісім- шарт бойыншат 40мынан астам жаа жмыс орындары ашылды , 1168.5 млн. АШ долларыны німі ндіріліп, оны ішінде 113.7 млн. АШ долларыны німі экспортталды. Кіріс министрлігіні мліметтеріне сйенсек, бюджетке 31.4 АШ доллары клеміндегі тсімдері тскен.
Алайда , шетелдік инвестицияны тарту барысында да кп кедергілер бар крінеді . Олар мыналар :
- азастан нарыыны іскерлік белсенділікті тменілігі;
- Реттеуші шаралар шалаайлыы ;
- тімді аржы ралдарыны азаюы , тлем кшіні лсіздік дадарысты орын алуы ;
- Шынайы апаратты жеткіліксіз болуы ;
Инвестициялы саясатты тымды жйесін алыптастыру шін мемлекет Даму бюджеті , лтты мнай – газ оры , мемлекеттік неие йымы сияты аржылы институттар мен механизмдерге мн беруі шарт.
олданылан дебиеттер:
1. «Гос. рег. рыночный экономики » - Кушлин: Москва-2000
2. «Эк. Мем. Рет. зекті мселелері » Ихданов, Орманбеков: Алматы-2002
3. «Гос. рег. условиях Казахстана » Мамыров: Алматы -1998
4. «Гос. и бизнес » Мамыров, Брузатый: Алматы-1999
5. «. Р. Индустриялды – инновациялы дамуыны 2003-2015 ж. арналан стратегиясы » :Астана-2003