Лизингті шы у тегі, пайда болуы
СОДЕРЖАНИЕ: Лизингті шыу тегі, пайда болуы. Лизинг сзі «to lease» аылшын етістігінен аударанда “жала беру” беруде екі тарап атысса: жала беруші жне алушы болса, ал лизингте ш атысушы:лизинг беруші, лизинг алушы жне жабдытаушы болады.Лизингті шыу тегі, пайда болуы.
Лизинг сзі «to lease» аылшын етістігінен аударанда “жала беру” беруде екі тарап атысса: жала беруші жне алушы болса, ал лизингте ш атысушы:лизинг беруші, лизинг алушы жне жабдытаушы болады.
Лизинг – бл лизинг берушіні (жала берушіні) зіне тиесілі рал-жабдытарды, машиналарды, ЭЕМ, йымдастыру техникаларды, ндіріске, сауда-саттыа жне оймаа арналан рылыларды лизинг алушыа (жалгерге) лизингтік тлем тлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануа беруін арастыратын жала беру шарты.
Банктерді лизингтік операциялары несиелік операциялармен сас болып келеді. Алайда, лизингті несиеден бір айырмашылыын келісімшартта крсетілген тлемдер тленіп, мерзімі аяталаннан кейін де лизинг объектісіні лизинг берушіні меншігінде ала беруінен круге болады. Ал несиеде банкті меншік объектісі ретінде арыз алушыны берген кепілдігі алады.
Тарихта лизингке сас операцияны б.э.2000 жылдай брын ертедегі Вавильонда жасаландыы белгілі боланмен, шетелдік зерттеушілер лизинг операциясыны жасаландыы туралы наты зерттеулер ретінде 1877 жылы «Белл Телефон Компани» деген американды компанияны телефондарды сатуды орнына жала бергендігін тілге тиек етеді. «Юнайтед Стейтс лизин корп.» атты алашы лизингтік компания 1952 жылы Сан Францискода (АШ) рылан.Европада 1962 жылы «Дойче лизинг ГМ6Х» деген бірінші лизингтік компания Дюссельдорфта (Германия) пайда болыпты.1972 жылдан бері еуропа лизинг нарыы дамып келеді.
Лизингті негізгі трлері
Лизингтік ммілелерді бірнеше трлері бар. Барлы лизингтік операциялар екі трге блінеді: шыл жне аржылы лизингтер.
1. Шыл лизинг – бл млікті ызмет ету мерзіміне араанда, оны пайдалану мерзіміні ысалыын жне млікті нын толы темеуін сипаттайды.
2. аржы лизингі – бл уаытша пайдалануа берген лизинг затыны мерзімі ішінде зіні толы амортизациялы нын тлеп шыуымен немесе зін-зі теуімен байланысты сипатталады.
Осы лизингтерді отанды жне халыаралы тжірибеде олданылатын мынадай трлері бар:
Ішкі лизинг – бл зіні атынасушыларыны бір елден болып келуімен байланысты сипатталады.
Халыаралы лизинг – бір тарап немесе барлы тараптарды р елден болып келуін сипаттайды.
Банктерді лизингтік операциясы несиелік операциялармен сас болып келеді. Алайда лизингті несиеден бір айырмашылыын келісімшартта крсетілген тлемдер тленіп, мерзімі аяталаннан кейін де лизинг объектісіні лизинг берушіні меншігінде ала беруінен круге болады. Ал несиеде банкті меншік объектісі ретінде арыз алушыны берген кепілдігі алады.
аржылы лизинг – бл млікті толы нын тлеп алатын млікті трін жала беру, онда уаытша пайдалануа берілген млікті мерзімі шамамен млікті амортизацияланатын жне пайдаланатын мерзіміне жаын болады. Лизингтік ммілені тараптары:
- лизинг беруші(жала беруші);
- лизинг алушылар(жала алушылар) болып табылады.
Басаша сзбен айтанда, аржылы лизинг – бл инвестициялы ызметті бір трі; онда:
- лизинг беруші сатып алушыдан лизинг бйымын лизинг келісім шарты бойынша з меншігіне алуды, сосын оны лизинг алушыа белгілі бір аыа, белгілі бір мерзімге, белгілі бір уаытта иелік ету жадайына жне ксіпкерлік масаты шін пайдалануына беруді міндетіне алады. Бл кезде лизинг бйымы лизинг алушыа берілгенде, оны мерзімі амортизацияланатын мерзіммен шамалас немесе оны 80% блігіне сйкес келуі тиіс;
- лизинг алушы келісімшарта сйкес тленуге жататын тлемдерді кезеімен тиянаты трде тлеп труды з міндетіне алады. Келісімшартты мерзімі ткен со, лизинг бйымылизинг алушыны меншігіне туі ммкін, егер бндай жадай шартта арастырылан болса.
Лизинг бйымдарына: имараттар, ондырылар, машиналар, рал-жабдытар, транспорт ралдары, жер телімі т.б. мліктер жатады. Лизинг бйымына баалы ааздар, табии ресурстар жатпайды.
Лизинг лизингтік ммілеге атысушыларды арастыран жадайына байланысты жне олар рилы болып блінеді:
- айтарылатын лизинг – лизингті бл трі, онда сатушы осы бйымды кері айтарыпала алатын болса ана лизинг алушыа лизинг ретінде сатады;
- банк лизингі – лизингті бір трі, онда лизингті беруші ролін банк атарады;
- толы лизинг – лизингті бір трі, онда лизинг беруші аымдаы жндеу жне оны лизинг бйымына техникалы ызмет крсету жмысын атарады;
- таза лизинг – лизингті бір трі, онда лизинг алушы аымдаы жндеу жне оны лизинг бйымына техникалы ызмет крсету жмысын атарады.
Лизинг з нысаны бойынша ішкі жне халыаралы болып блінуі ммкін. Ішкі лизингте лизинг беруші де, лизинг алушы да жне сатушы да азастан Республикасыны резиденті болып табылады. Халыаралы лизингті, негізінен азастан Республикасыны резидентті емес тлалары жзеге асырады. Лизинг берушіні де, лизинг алушыны да жне сатушыны да жауапкершілігі лизинг келісімшартымен, сатып алу-сату келісімшартымен жне азастан Республикасыны за актілерімен белгіленеді. Лизинг келісімшарты мынадай міндетті мнді жадайлардан труы тиіс, онсыз ол келісілген деп саналмайды, келісімшарт жасалатын нрсесі; лизинг нрсесін сатушыны аты-жні жне сатушыны тадауды кім жзеге асыраны крсетіледі; лизинг нрсесін лизингті алушыа беруді мерзімі мен жадайы;лизинг тлеміні мерзімділігі мен млшері;лизинг нрсесіні ны; келісімшартты рекет мерзімі; лизинг нрсесіні лизинг алушыны меншігіне ту жадайы; лизинг ету нрсесін суреттеу; лизинг нрсесін стау жне жндеу тртібі; сатандыру; лизинг берушіні атына лизинго нрсесін мемлекеттік тіркеуден ткізуін екі жаты біріне жктеу; лизинг келісімшарты бойынша лизинг алушыны міндеттемесін орындауын баылау шін лизинг берушіні жзеге асыратын шаралары; тараптарды жауапкершілігі. озалмайтын мліктер бойынша жасалатын келісім-шарттар міндетті трде, за актілерімен аныталан тртіпте мемлекеттік тіркеуден теді. озалыстаы мліктер ойылан кепілдік ретінде міндетті трде мемлекеттік тіркеуге жатады. Лизинг нрсесін сатушы тікелей лизинг алушыны алдында сатып алу-сату келісімшарты бойынша жауапты болады. Егер де сатушы лизинг алушыны ойан талабымен келіссе, онда лизинг алушыа берілетін лизинг нрсесіні шартын згерту шін, міндетті трде лизинг берушімен келісуі тиіс. Лизинг алушыны да лизинг берушіні де сатушымен арым-атынасы ынтыматасан кредиторлар ретінде жреді.
Лизинг бойынша марапаттау з кезегінде екі дісте пайдаланады: не сіп отыратын пайызды млшерлемесін, немесе алдын-ала арастырылан пайызды млшерлемесін.
Бухгалтерлік есепте аржылы лизинг бойынша жасалатын операциялар онда арастырылан келісім-шартты жадайына байланысты крініс табады.
атар № |
Шаруашылы операцияла- рыны мазмны |
Сомасы, теге |
Шоттар корреспонденциясы |
|
| дебет | Кредит | |||
| Лизинг берушідегі операцияларды крінісі | ||||
| 1 | Негізгі рал лизингіге берілді: - рал-жаб/ балансты нына - берілген лизинг млігіні келісім-шартты нына -С-ны сомасына(16%) |
700000 900000 144000 |
842 334,301 334,301 |
121-125 722 633 |
| 2 | Лизингіге берілген негізгі ралды нымен жалпы лизингтік тлем сомасы арасындаы айырмасы бо- лаша кезені табысы ретінде крсетілген |
300000 |
301,334 |
611 |
| 3 | Лизигтік ызметтен марапаттау млшерінде алынан табыс аымдаы кезеге жатызылып кр- сетіледі |
300000 |
611 |
705 |
| 4 | Лизинг алушыны лизинг бойынша алан міндетте- месі тленді |
300000 |
611 |
301,334 |
| 5 | Лизинг ретінде алынан негізгі рал кірістелді: - алынан млікті келі- сім-шарттаы ны бойын- ша - С сомасына(16%) |
900000 144000 |
121-125 331 |
683 683 |
| 6 | Лизинг ретінде алынан млік шін марапаттау есептелінді |
300000 |
831 |
684 |
| 7 | Лизинг берушіге берген міндеттемесі тленді |
1344000 |
683,684 |
441,451 |
| 8 | Лизинг ретінде абылдан- ан негізгі ралдар бо- йынша амортизация есеп- теліінді |
108000 |
935,946,811, 821 |
131-134 |
Бл мысалды шарты бойынша негізгі рал лизинг алушыны балансына берілген.
Р лизинг бизнесі.
Лизингтік операциялар есебі.
Бухгалтерлік есепте лизинг беруші банкті алынан млікті аржылы лизингке сынумен байланысты операцияларын крсету тртібі банкті ішкі жаттарында арастырылуы жне есептік саясатта белгіленуі тиіс.
Лизинг келісім жасалып, млік мемлекеттік тіркеуден ткен со, сатушыдан лизинг беруші меншігіне алынып, ксіпкерлік масатына уаытша пайдалануа жне стауа лизинг алушыа жалданатын мліктік есепте келесі трде крсетіледі.
Лизинг берушіні лизинг затын сатушыдан алу жне лизинг келісіміні шартына сйкес жолдау:
- Негізгі ралды алу:
Дт 1656 «Жала беруге арналан негізгі рал – жабдытар»
Кт 2856 «Крделі аржы салымы бойынша кредиторлар».
- Алынан негізгі ралдар шін тлем:
Дт 2856 «Крделі аржы салымы бойынша кредиторлар»
Кт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары».
Лизинг затын лизинг келісімшарттарына сйкес, лизинг алушыа уаытша
стауа жне ксіпкерлік масатта олдануа беру:
Дт 1305 «Баса банктерге аржы лизингі»
1420 «Клиенттерге берілген аржы лизингі»
Кт 1656 «Жала беруге арналан негізгі рал – жабдытар».
Ай сайын айды соы жмыс кнінен кешіктірмей лизинг беруші лизинг бойынша сыйаыларды есептейді. Бл кезде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1730 «Баса банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша есептелген кірістер»
1740 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша есептелген кірістер»
Кт 4305 «Баса банктерге берілген аржы лизингі бойынша сыйаы алуа байланысты кірістер»
4420 «Клиенттерге берілген аржы лизингі бойынша сыйаы алуа байланысты кірістер».
Егер лизинг алушы з аржысы есебінен жне лизинг берушіні жазбаша келісімімен лизинг затына зиян келтірмейтін жасарту жргізсе, лизинг беруші лизинг алушы алдындаы бл жасартуды нын теу бойынша лизинг келісіміні рекет ету мерзімі аяталанда з міндеттемелерін мойындайды.
Бл кезде келесі бухглтерлік жазба жасалады:
Дт 5922 «Банктік емес ызметтен зге шыыстар»
Кт 2860 «Банктік ызмет бойынша зге кредиторлар».
Лизинг келісімімен аралан тлемдерді мерзімінде аланда лизинг беруші келесі бухгалтерлік ткізбелерді жзеге асырады:
а) Лизинг бойынша осылан сыйаыны теу бойынша:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 1730 «Баса банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша есептелген кірістер»
1740 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша есептелген кірістер».
) Лизинг затын алу, жеткізу жне оны лизинг келісімін жасау кезіндегі баа бойынша лизинг лизинг келісіміне сйкес масатында олдану шін жмыс жадайында келген шыындар мен баса да кез келген шыындарды апына келтіру бойынша:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 1305 «Баса банктерге аржы лизингі»
1420 «Клиенттерге берілген аржы лизингі».
Лизинг алушы сыйаы бойынша тлемдерді, сондай – а аржылы лизинг бойынша негізгі борыш сомасы кешіктірілгенде, келесі бухгалтерлік ткізбе рылады:
а) Есептен сыйаы сомасына:
Дт 1731 «Баса банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша мерзімі ткен сыйаылар»
1741 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша мерзімі ткен сыйаылар»
Кт 1730 «Баса банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша есептелген кірістер»
1740 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша есептелген кірістер».
) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1306 «Банкті арыздары бойынша баса банктерді мерзімі ткен берешегі»
1424 «Банк арыздары бойынша клиенттерді мерзімі ткен берешегі»
Кт 1305 «Баса банктерге аржы лизингі»
1420 «Клиенттерге берілген аржы лизингі».
б) Негізгі борыш сомасы бойынша лтты банкті нрмативтік – ыты актілеріне сйкес рылатын мжбрлі шыын сомасына:
Дт 5452 «Баса банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындара) аша блу»
5455 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындара) аша блу»
Кт 1339 «Баса банктерге банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындар)»
1439 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындар)».
Есептелген сыйаы мен негізгі борыш уатылы бір кезде тленбесе (егер бл лизинг келісімінде крсетілмесе) лизинг беруші айып сімаы жне трасызды сомасын есептейді. Бл кезде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1860 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар»
Кт 4900 «Трасызды айыбы (айыппл, сімпл)».
Лизинг алушыдан мерзімі зартылан тлемдер айтарыланда, келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
а) Айып, сімаы жне трасызды сомасына:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 1860 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар».
) Мерзімі зартылан сыйаы сомасына:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 1731 «Баса банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша мерзімі ткен сыйаылар»
1741 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша мерзімі ткен сыйаылар».
б) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 1306 «Банкті арыздары бойынша баса банктерді мерзімі ткен берешегі»
1424 «Банк арыздары бойынша клиенттерді мерзімі ткен берешегі».
в) Алдын ала рылан мжбрлі шыындар сомасына:
Дт 1339 «Баса банктерге банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындар)»
1439 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындар)»
Кт 5452 «Баса банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындара) аша блу»
5455 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындара) аша блу».
Лизинг келісіміні рекет ету мерзімі аяталан со лизинг заты лизинг шартыны келісіміне сйкес лизинг алушыдан лизинг берушіге айтарылады:
а) Егер лизинг заты толы амортизацияланса, онда лизинг беруші аталан лизинг затын абылдау - ткізу акті бойынша абылдайды жне ажет болса оны одан рі олдану бойынша жйеден тыс есепке кірістейді;
) Егер лизинг заты толы амортизацияланбаса, алды н сомасына лизинг берушіде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1652 «Жер, йлер мен имараттар»
1653 «Компьютерлік ондырылар»
1654 «Баса да негізгі ралдар»
1655 «аржылы лизингке алынан негізгі рал – жабдытар»
1658 «Кліктік ралдар»
Кт 1305 «Баса банктерге аржы лизингі»
1420 «Клиенттерге берілген аржы лизингі».
Егер лизинг келісіміні шарты бойынша лизинг заты айтарылмаса жне аталан лизинг заты тоы амортизацияланбаса, онда лизинг алушымен лизинг берушіге алды нды алпына келтіруі лизинг келісімшартымен реттеледі.
Лизинг алушыны меншікті аржысы есебінен жргізген жасарту нын алпына келтіру кезінде,изинг берушімен келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 2860 «Банктік ызмет бойынша зге кредиторлар»
Кт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары».
Жаадан рылан мжбрлі шыындар есебінен аржылы лизинг бойынша негізгі борыш сомасын лизинг алушы теу кезінде келесі бухгалтерлік жазба жзеге асырылады:
а) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1339 «Баса банктерге банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындар)»
1439 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындар)»
Кт 1306 «Банкті арыздары бойынша баса банктерді мерзімі ткен берешегі»
1424 «Банк арыздары бойынша клиенттерді мерзімі ткен берешегі»;
Кт 1305 «Баса банктерге аржы лизингі»
1420 «Клиенттерге берілген аржы лизингі».
Сол кезекте кіріс 7130 «Шыына шыарылан борыштар».
) Мерзімі зартылан сыйаы сомасына:
Дт 4305 «Баса банктерге банктерге берілген аржы лизингі бойынша сыйаы алуа байланысты кірістер»
4420 «Клиенттерге берілген аржы лизингі сыйаы алуа байланысты кірістер»
Кт 1731 «Баса банктерді сынан арыздары мен аржылы лизингтері бойынша мерзімі ткен сыйаылар»
1741 «Клиенттерді сынан арыздары мен аржылы лизингтері бойынша мерзімі ткен сыйаылар».
б) Айып, сімаы жне трасызды сомасына:
Дт 4900 «Трасызды айыбы (айыппл, сімпл)» бір кезекте, шыын 7130 «Шыына шыарылан борыштар».
) Сыйаы сомасына:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 4305 «Баса банктерге банктерге берілген аржы лизингі бойынша сыйаы алуа байланысты кірістер»
Кт 4420 «Клиенттерге берілген аржы лизингі сыйаы алуа байланысты кірістер» бір кезекте, шыын 7130 «Шыына шыарылан борыштар».
б) Негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 5452 «Баса банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындара) аша блу»
5455 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындара) аша блу» бір кезекте, шыын 7130 «Шыына шыарылан борыштар».
аржылы лизинг бойынша берешекті теу келесі жылы жргізілетін болса, аымды жылда мынадай бухгалтерлік жазба жасалады:
а) Айып, сімаы немесе трасызды жне сыйаы сомасына:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 4921 «Банк ызметінен зге кірістер» бір кезекте, шыын 7130 «Шыына шыарылан борыштар».
) Шыындар шотында (мжбрлі шыындар бойынша) аржы боан кезде, аржылы лизинг бойынша негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 5452 «Баса банктерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындара) аша блу»
5455 «Клиенттерге берілген арыздар жне аржы лизингі бойынша арнайы резервтерге (мжбрлі шыындара) аша блу» бір кезекте, шыын 7130 «Шыына шыарылан борыштар».
б) Шыындар шотында (мжбрлі шыындар бойынша) аржы жеткіліксіз боан кезде, аржылы лизинг бойынша негізгі борыш сомасына:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 4921 «Банк ызметінен зге кірістер» бір кезекте, шыын 7130 «Шыына шыарылан борыштар».
Лизинг алушы банкіде операциялар келесі ретпен жргізіледі:
Жасалан лизинг келісіміне сйкес, лизинг алушыа лизинг заты барлы нрселерімен жне тиісті жаттар беріледі. Бл кезде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1655 «аржылы лизингке алынан негізгі ралдар»
Кт 2057 «Баса банктерден алынан аржы лизингі»
2227 «Алынан аржы лизингі».
Ай сайын айды соы жмыс кнінен кешіктірмей лизинг алушы лизинг бойынша сыйаы сыйаы осады жне келесі бухгалтерлік жазбаны жргізеді:
Дт 5057 «Баса банктерден алынан аржы лизингі бойынша сыйаыны тлеумен байланысты шыындар»
5227 «Алынан аржы лизингі бойынша сыйаы тлеуге байланысты шыындар»
Кт 2705 «Баса банктерден алынан арыздар жне аржы лизингі бойынша есептелген шыындар».
Егер лизинг алушы зіні меншікті аржылары есебінен жне лизинг берушіні жазбаша келісімімен лизинг затына зиян келтірмейтін жасарту жргізсе, лизинг беруші лизинг алушы алдындаы бл жасартуды нын теу бойынша лизинг келісіміні рекет ету мерзімі аяталанда з міндеттемелерін мойындайды, бл кезде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1860 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар»
Кт 4922 «Банктік емес ызметтен зге кірістер».
Лизинг келісімімен ралан тлемдерді мерзімінде тлегенде, лизинг алушы мынадай бухгалтерлік жазба жасайды:
а) лизинг бойынша есептелген сыйаыны теу бойынша:
Дт 2705 «Баса банктерден алынан арыздар жне аржы лизингі бойынша есептелген шыындар»
Кт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары».
) лизинг затын алу, жеткізу жне лизинг келісімін жасау кезіндегі баа бойынша лизинг келісіміне сйкес масатында олдану шін жмыс жадайында келген шыындар мен баса да кез келген шыындарды алпына келтіру бойынша:
Дт 2057 «Баса банктерден алынан аржы лизингі»
2227 «Алынан аржы лизингі».
Кт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары».
Тозу ны банкті есеп саясатына сйкес есептеледі. Егер жалдау мерзіміні соында меншік ы лизинг алушыа тетініне толы сенімділік болмаса, те ыса екі кезені бірінде активке тозу ны есептеледі: жалдау мерзімі немесе оны тиімді олдану мерзімінде бухгалтерлік жазба жзеге асырылады:
Дт 5784 «аржы лизингі бойынша алынан негізгі рал – жабдытар бойынша амортизациялы аударымдар»
Кт 1695 «аржы лизингі бойынша алынан негізгі рал – жабдытар бойынша есептелген амортизация».
Лизинг алушы сыйаы бойынша тлемді, сондай – а аржылы лизинг бойынша негізгі борыш сомасы кешіктірілгенде, келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
а) Есептелген сыйаыны сомасына:
Дт 2705 «Баса банктерден алынан арыздар жне аржы лизингі бойынша есептелген шыындар»
Кт 2741 «Алынан арыздар жне аржы лизингі бойынша мерзімі ткен сыйаылар».
) Негізгі борыш сомасына:
Дт 2057 «Баса банктерден алынан аржы лизингі»
2227 «Алынан аржы лизингі»
Кт 2058 «Баса банктерден алынан арыздар жне аржы лизингі бойынша мерзімі ткен берешек»
2225 «Банкті клиенттермен жасалан зге операциялары бойынша мерзімі ткен берешегі».
Есептелген сыйаы мен негізгі борыш уатылы бір кезде тленбесе (егер бл лизинг келісімінде крсетілмесе) лизинг беруші айып, сімаы жне трасызды сомасын есептейді. Бл кезде:
а) Айып, сімаы жне трасызды сомасына:
Дт 5900 «Трасызды айыбы (айыппл, сімпл)»
Кт 2860 «Банктік ызмет бойынша зге кредиторлар».
) Мерзімі зартылан сыйаы сомасына:
Дт 2741 «Алынан арыздар жне аржы лизингі бойынша мерзімі ткен сыйаылар»
Кт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары».
б) Негізгі борыш сомасына:
Дт 2058 «Баса банктерден алынан арыздар жне аржы лизингі бойынша мерзімі ткен берешек»
Кт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары».
Лизинг келісіміні рекет ету мерзімі аяталан со лизинг заты лизинг шартыны келісіміне сйкес лизинг алушыдан лизинг берушіге айтарылады, егер лизинг толы амортизацияланбаса, онда лизинг аушы аталан лизинг затын абылдап - ткізу акті бойынша реттейді, ал егер лизинг заты толы амортизацияланбаса, онда алды н сомасына келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
- Есепелген амортизация сомасына:
Дт 1695 «аржы лизингі бойынша алынан негізгі рал – жабдытар бойынша есептелген амортизация»
Кт 1655 «аржы лизингіне абылданан негізгі рал – жабдытар»
- алды нына:
Дт 2057 «Баса банктерден алынан аржы лизингі»
2227 «Алынан аржы лизингі»
Кт 1655 «аржы лизингіне абылданан негізгі рал – жабдытар».
Егер лизинг келісіміні шарты бойынша лизинг заты айтарылмаса жне аталан лизинг заты толы амортизацияланбаса, онда лизинг алушыны лизинг берушіге алды нды алпына келтіруі лизинг келісімшартымен реттеледі. Бл кезде лизинг алушыа лизинг затыны нын негізгі ралдар рамына есептеуде мынадай бухгалтерлік жазба жасалады:
- алды н сомасына:
Дт 1652 «Жер, йлер мен имараттар»
1653 «Компьютерлік ондырылар»
1654 «Баса да негізгі ралдар»
1655 «аржылы лизингке алынан негізгі рал – жабдытар»
1658 «Кліктік ралдар»
Кт 1655 «аржы лизингіне абылданан негізгі рал – жабдытар».
- Есептелген сыйаы сомасына:
Дт 1695 «аржы лизингі бойынша алынан негізгі рал – жабдытар бойынша есептелген амортизация»
Кт 1692 «йлер жне имараттар бойынша есептелген амортизация»
1693 «Компьютерлік жабдытар бойынша есептелген амортизация»
1694 «зге негізгі рал жабдытар бойынша есептелген амортизация».
Егер бл зада немесе лизинг келісімінде арастырылмаса, лизинг алушы лизинг берушіні жазбаша келісімімен лизинг затын осалы лизингке ткізуге ылы. Лизинг алушы шінші тлаа лизинг келісімі бойынша тлемдерді тлеу міндеттемесін жолдауына болмайды. Лизинг затын осалы лизингке жолдау кезінде лизинг алушыны банкінде жазба жасалады:
а) Лизинг затыны балансты нына:
Дт 1655 «аржылы лизингке алынан негізгі рал – жабдытар»
осалы лизингке жолдаан лизинг заты ныны есебі шін жеке дербес шот:
Кт 1655 «аржылы лизингке алынан негізгі рал – жабдытар».
Лизинг заты осалы лизингке берілген рбір клиент бойынша 1655 шотта жеке дербес шоттар ашылады.
) Есептелген амортизация сомасына:
Дт 1695 «аржы лизингі бойынша алынан негізгі рал – жабдытар бойынша есептелген амортизация»
Кт 1695 «аржы лизингі бойынша алынан негізгі рал – жабдытар бойынша есептелген амортизация».
1695 шотта осалы лизингке жолданан рбір лизинг заты бойынша жеке дербес шоттар ашылады.
Ай сайын айды соы жмыс кнінен кешіктірмей лизинг алушы осалы лизинг бойынша сыйаы тлеуді жзеге асырады. Бл кезде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1860/1 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар»
Кт 4801 «Жал бойынша кірістер».
Сонымен атар 1860/1 шотында лизинг заты осалы лизингке берілген рбір клиент бойынша жеке дербес шоттар ашылады.
Лизинг алушы осалы лизингке жолданан лизинг заты бойынша есептелген кірістерді теу кезінде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 1860/1 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар».
Клиент мерзімі зартылан сыйаы сомасына осалы лизинг бойынша тлемдерді кешіктірген кезде келесі бухгалтерлік ткізбе жасалады:
Дт 1860/2 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар»
Кт 1860/1 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар».
Сонымен атар, 1860/2 шотта осалы лизинг бойынша мерзімі ткен тлемдері бар рбір клиент бойынша жеке дербес шоттар ашылады.
Сол уаытта лизинг алушы айыппл, сімаы жне трасызды сомасын (егер бл осалы лизинг келісімінде крсетілсе) есептейді. Бл кезде келесі жазба жасалады:
Дт 1860/3 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар»
Кт 4900 «Трасызды айыбы (айыппл, сімаы)».
1860/3 шотында рбір клиент бойынша айыппл, сімаы немесе трасызды есептелетін жеке дербес шоттар ашылып, мынадай жазба жргізіледі:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 1860/2 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар».
- Мерзімі зартылан сыйаы сомасына:
Кт 1860/3 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар».
- Айыппл, сімаы, трасызды сомасына.
Лизинг затын осалы лизингке алан клиентпен осалы лизинг келісімшарттарын орындауда келесі бухгалтерлік жазбалар жасалады:
а) Балансты н сомасына:
Дт 1655 «аржылы лизингке алынан негізгі рал – жабдытар»
Кт 1655 «аржылы лизингке алынан негізгі рал – жабдытар».
осалы лизингке берілген лизинг затыны нын есептеуге арналан жеке дербес шот;
) Есептелген амортизация сомасына:
Дт 1695 «аржы лизингі бойынша алынан негізгі рал – жабдытар бойынша есептелген амортизация»
осалы лизингке берілген лизинг затыны амортизациясын есептеуге арналан жеке дербес шот;
Кт 1695 «аржы лизингі бойынша алынан негізгі рал – жабдытар бойынша есептелген амортизация».
Клиент мерзімі зартылан сыйаы жне айып, сімаы немесе трасызды сомасы телмесе, келесі бухгалтерлік жазбалар жасалады:
а) Айыппл, сімаы, трасызды сомасына:
Дт 4900 «Трасызды айыбы (айыппл, сімаы)»
Кт 1860 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар». Бір кезекте, кіріс 7130 «Шыына шыарылан борыштар».
) Мерзімі зартылан сыйаы сомасына:
Дт 4801 «Жал бойынша кірістер»
Кт 1860/2 «Банк ызметі бойынша зге дебиторлар». Бір кезекте, кіріс 7130 «Шыына шыарылан борыштар».
Клиентпен мерзімі зартылан сыйаы жне айып, сімаы немесе трасызды сомасы телсе, келесі бухгалтерлік жазбалар жасалады:
Дт 1050 «Банктерді корреспонденттік есепшоттары»
Кт 4922 «Банктік емес ызметтен зге кірістер». Бір кезекте, шыын 7130 «Шыына шыарылан борыштар».
2.2. Лизингтік келісімшарт
Лизингтік келісімшарт. Лизинг – бл йымдастырылуы біршама крделі операция.Кптеген ммілелерде кемінде ш келісімшарт жасалады:
1) лизинг беруші мен лизинг алушы арасында;
2) лизинг беруші мен жабдытаушы арасында;
3) лизинг алушы мен банк арасында.
детте ммілеге келу алдында клиентті толы талдаудан ткізеді.Лизингте е маыздысы,бл келісімшарт соында рал-жабдыты белгілі бір алды ныны алуы.Ол шін рал-жабдыты алды ныны сатандыру жйесі болуа тиіс. Лизингті алушы зіні аражаты есебінен лизинг затын р трлі туекел жадайлардан (рттен,рлытан жне т.б.) сатандырады жне лизинг берушіге сатандыру полисіні куландырылан кшірмесін береді.
Іс жзінде кез келген лизингтік келісімшарт мынадай элементтерді амтуа тиіс:
1.Объектісі.
2.Жабдытау мерзімі.
3.Лизингке алу мерзімі.
4.Лизингке берушіні меншіктік ы.
Блім 3. Р лизингті сырты жадайы.
3.1.Р лизингті даму жолдары.
Ксіпкер зіне ажетті рылыларды лизингке алу шін келесідей екі жадайда шешім абылдауы ммкін: біріншіден, егер рылыларды лизингтік банкке алу банктік несие есебінен сатып алуа араанда нерлым тиімді болса, ал екіншіден, ксіпкерді банктен несие алу шін несиелік тарихы болмаса. Осы жерде лизингтік компанияларды жеткілікті трде несиелік тарихы жо жне соан сйкес банк несие беруден бас тартатын клиенттермен осымша туекелділіктерге бара отырып жмыс істеу ммкіндіктеріні бар екендігі крінеді. Бл жадай лизингтік бизнесті бір ерекшелігін крсетеді.
Еліміздегі лизингтік ызметтер нарыында бгінгі кні алыптасып отыран жадайларды ескере отырып,біз лизингтік атынастар механизмін жетілдіру шін нерлым перспективті нарытарды бліп растыруды сынамыз.
| 1-белгі | 2-белгі | |
Лизингтік келісімдер: Сегмент №1-шаын Сегмент №2-орта Сегмент №3-ірі |
Лизингтік ызметтер нары- ыны сегменттері |
Лизингке алушылар: Сегмент №1-шаын Сегмент №2-орта Сегмент №3-ірі |
3.2. Лизингтік ызметтер нарыыны сегменттері.
Лизингтік ызметтер нарыы сегментерді бір белгісі ретінде лизингтік келісімдерді алынуына оны осы сегменттегі сраныс ерекшеліктерін анытайтындыы, ал екінші белгі ретінде лизингке алушыларды алынуына, оларды сраныстарыны сипатын анытайтындыы сер етті.
Енді, осы суретте крсетілген лизингке алушы тлаларды рбір типіне нерлым толыыра сипаттама берейік.
аржыгерлерді шінші Конгресінде Р- Елбасы Н..Назарбаев Р- кіметіне жне Р Б-не индустриялды саясат шеберінде приоритеттік
маызы бар салаларды наты анытауды жне оларды аржыландыру механизмін дамытуды тапсыраны белгілі.Элемдік тжірибе крсетіп отырандай оамдаы экономикалы, саяси, леуметтік сратарды шешуде шаын бизнесті ерекше роль атаратындыы белгілі. Шаын ксіпкерлік жалпы экономиканы дамуыны озаушы кші бола отырып, халыты жмыспен амту дегейін амтамасыз етеді жне оам тратылыыны негізі – орта класты алыптастыру кзі болып табылады.
Міне осы шаын ксіпкерлікті дамуына сер ететін факторларды бірі сйкес аржылы ызметтер секторыны дамуы болып табылады.Себебі,
кптеген ксіпорындар шін маызды мселелерді бір осымша аражаттарыны кзін іздестіру болып табылатындыы белгілі. Ал 2003 жылы араша айындаы деректер бойынша банктік сектордан шаын бизнеске блініп отыран аша аражаттары жалпы экономикаа блінген несиелерді 22,7% ана рап отыр. Оны тмендегі кестеден круге болады.
Шаын ксіпкерлік субъектілеріне коммерциялы банктерден блінген несиелер млн теге
| 12.99 | 12.00 | 12.01 | 12.02 | 11,03 | |
Банктік несиелер оны ішінде: Шаын ксіпкерге - ыса мерзімді - за мерзімді |
148830 39857 20423 19434 |
276218 74222 40115 34107 |
489417 121954 60153 61801 |
672407 146515 63048 83467 |
924283 210623 80953 120718 |
Осы кестеден кріп отыранымыздай, соы бес жылда коммерциялы банктерден шаын ксіпкерлікке блінген несиелер 19%-ке лайанымен, оны жалпы экономикадаы лесі салыстырмалы трде те тмен. Сонымен бірге, банктерден несие алу щін клиенттерге ойылатын талаптарды атадылыы шаын ксіпорындарды негізгі ндірісін техникалы жабдытауа несие алу ммкіндіктерін тмендетеді. Сондытан бгінгі кні шаын ксіпкерлерді пайдаланып отыран рылыларыны кбі техникалы жне моральды жаынан да тозан.
Осы сегментке тн сипатты белгілерді бірі-шаын ксіпорындарды аржыландыру крделі аржылы салымдарды нерлым туекелділігі жоары трі болып табылатындыы. Оны себептеріне тмендегілерді жатызуа болады.
1.Шаын ксіпорындарды кбісіні кепілге оятын тімділігі жоары мліктері жо.
2.Шаын ксіпорындарда біліктілігі жоары мамандарды аздылыы немесе жотыы.
3.арыза алынан аражаттарды з масатына пайдалануына баылау жргізуді наты ммкіндіктеріні жотыы.
Осы себептерге сйкес шаын бизнеспен жмыс істеуге шешім абылдаан несиелік мекемелер мынадай мселелерге кездеседі:
1.Кптеген экономикалы аржылы апараттарды талдаудаы жне шаын ксіпорындарды осы апараттарды берудегі ксіби дегейлеріні тменділігі;
2.Шаын ксіпорындарды пайдаланатын рылыларды кп трлілігі.
Осындай аржылы инвестицияларды туекелділігіні жоарлылыы шаын ксіпорындар шін банктерден берілетін несиелерді баасы мен мерзіміне де серін тигізеді.
Ал, лизингтік атынастар осындай тыырытан шыуды бір жолы болып табылады,себебі лизингтік атынастар кезінде несие беру шін ажетті амтамасыз ету млшеріне ойылатын талаптар банктік несиеге араанда салыстырмалы трде тмен.
Бізді ойымызша, бгінгі кні лизингтік компаниялар шаын бизнес сегментін игеруге нерлым кбірек мтылулары ажет. Ол шін лизингтік компанияларды е тменгі шыындармен амтамасыз етілетін перспективті инвестициялы жобаларды тадауды тиімді механизмін ру арылы, шаын ксіпкерлер сегментіне тн туекелділіктерді тмендетуге ммкіндіктері болуы керек.
Міне осы стратегия осы сегментте белгілі бір жетістікке ол жеткізуге кмегін тигізеді.
Сонымен бізді ойымызша, шаын ксіпкерлер сегментімен лизингтік атынастар орнатуды міндетті шарттарыны бірі перспективті жобаларды тадауды тиімді механизміні болуы. Осы жерде е алдымен осы механизмні міндеттері мен параметрлерін анытау керек. Яни, бір жаынан мірлік абілеттілігі жо бермеуді, ал екінші жаынан те ата талаптар ою арылы барлы жобаларды тым атты срыпталуын болдырмауды ескеру ажет. Бл жерде лизингтік компанияны лизингтік келісім-шарттарды бекіту шін аралатын жобалар санын туекелділіктерді жоарылатпай кбейтуге, яни крсетілген екі талапты біріктіруге ммкіндіктері болуы ажет.
Осындай тыырытан шыуды бір жолы бізді ойымызша, лизингтік атынастара ртрлі йымдарды тарту арылы аржыландыруды кптеген схемаларын ру. Бгінгі тада,лизингтік атынастара гарант ретінде мемлекеттік органдарды немесе мірлік абілеттілігі нерлым жоары жеткізушілерді тартуды те лкен потенциалы бар. Себебі,азіргі кезде мемлекет экономиканы кейбір наты салаларын дамытуа лкен ызыушылы танытып отыр.
Сонымен бірге,лизингтік компаниялар рылыларды тиімді басаруды йымдастыру арылы з туекелділіктерін тмендете алады. Яни, лизингтік компания з асиетіне тн емес ызметтерді де зіне жартылай алуы ммкін. Ол шін лизингтік компания лизингтік келісімді бекіту шін ажетті кптеген экономикалы жне аржылы апараттара талдау жргізу жмыстарын зі атаруы ажет. Себебі, біз жоарыда айтып кеткеніміздей, кптеген шаын ксіпорындарда осындай апараттарды беру шін біліктілігі жоары мамандар аз немесе млдем жо. Біра осындай схема бойынша рбір жобаны тадау лизингтік компания шін де ымбата тсетіні белгілі. Сондытан лизингтік компания з шыындарын азайту шін халы шаруашылыыны перспективті салалары мен баыттарын немі адаалап отыру ажет. Содан кейін ол белгілі бір жеткізушіні тадайды жне сол рылыларды пайдалану арылы ндірісті жргізуді, дамытуды есептейді. Осындай жмыстар атарыланнан кейін лизингтік компания перспективтілігін толы белгілі бір рылыларды лизингке беру шін конкурс жариялауы керек. Лизингтік атынастар механизмін жетілдіруді бндай жолын лизингтік компанияларды осымша ызметтерін дамыту стратегиясы деп те атауа болады. Бл жадайда лизингтік процесті шартты трде ш кезеге бліп арастыруа болады.
1-кезе дайынды жмыстарын жргізу,яни шаын ксіпорындар шін перспективті рылыларды тадау жне талдау кезеі. Осы дайынды кезеіеде лизингтік компаниялар те кп жмыстар атаруы ажет. Ол шін е алдымен рылыларды ндірушілерден немесе т.б. кздерден шаын ксіпорындар мен р трлі рылылар шін перспективті нарытар туралы апараттар жинатау ажет. Осы жинаталан апараттарды ішінен белгілі бір белгілерге сйене отырып рылылар тадалады. Содан кейін тадалан рылан лизингке беру бойынша схемалар растырылады. Бл жадайда туекелділіктерді басару, аржыландыру кздерін оптимизациялау сияты факторлар да ескерілуі ажет. Осы кезені негізгі масаты лизингке алынан рылылар есебінен ндірілетін німдер немесе крсетілетін ызметтерге деген тлем абілеттілігі бар сраныс млшерін баалау. Міне осында болжам жасау кезіндегі жіберілген ателер аржылы шыындар келуі ммкін.
Егер осындай баалау білікті трде жргізілсе, онда нарытан з орнын тапан лизингке берілген рылылар есебінен отанды нары ндірілген тауарлар мен крсетілген ызметтерге тола бастайды, яни тауарларды немесе ызметтерді сату жне ткізу процестері жылдамдатылады.
рине, бндай ызмет (осымша ызметтер крсету) лизингтік компанияны міндетіне жатпайтындыы белгілі. Сондытан осындай сратарды шешу шін баса йымдарды ызметтеріне сйену ажет болады. Бл жерде кптеген жмыстарды жеткізушілерді здері орындауы да ммкін. Себебі, олар з рылыларыны нарыымен,оны болашаымен, здеріні потенциалды клиенттерімен нерлым жасы таныс.
Сондытан олар лизингтік компаниялар шін мейлінше толы апараттар бере алады. Осы механизмге лизингтік компаниялар мен рылыны сатушылар немесе ндірушілерді бір-біріне жаындасуы да лкен озау салуы ммкін. Осындай схеманы негізінде лизингтік компанияны рылыларды сатушылармен арым-атынастарын дрыс йымдастыру идеясы жатыр. бірлесіп жмыс істеу з атынан болмаса да жарнамалау сыну ммкіндіктерін тудырады.
Осындай механизмді пайдалану кезінде лизингтік компанияа тмендегідей сипаттамалара жауап беретін рылылармен жмыс істеу нерлым тиімді деп ойлаймыз:
- рылыны стандарттылыы;
- рылыны ндіріс процесндебірнеше рет айталап пайдалану ммкіндігі, яни рылыны ны ол пайдалануа енгізілгеннен кейін тез тмендемеуі ажет;
- рылыны тімділігі.
Осындай сипаттамаларды барлыы мліктік туекелділіктерді тмендетуге жне рылыны белгілі бір трін баалау процедурасын арзандатуа ммкіндік береді. Сонымен бірге, белгілі бір сраныса ие рылылар тріне нарыты бааларды,яни,транспортты,техникалы ызмет крсету бааларыны тарифтеріні згеруі сияты факторларды да сер ететіндігі ескерілуі керек.
Сонымен, осы кезеде жргізілетін жмыстарды жйелеу шін лизингтік компанияларда лизингке берілуі ммкін ртрлі рылыларды трлері бойынша мліметтер жйесі болуы ажет. Сонымен бірге рылыларды сатып алу-сату туралы бекітілетін келісімдерде крсетілген шарттарды дрыс баалау, рылыларды номенклатурасы туралы тиімді шешімдер абылдау жне лизингтік компания шін оны тиімді шарттарын жасарту ммкіндіктерін арастыру ажет. Осындай жмыстар толы орындаланнан кейін лизингтік атынастарды жзеге асыруды екінші кезеі басталады.
II-кезеді лизингке алушыларды тадау кезеі деп те атауа болады. Осы кезеде лизингтік компанияны алдында лизингке алушылар шін осы жобаны ммкіндіктері туралы апараттарды тарату,жарнамалау міндеттері трады. Себебі, лизинг бізді отанды нары шін аржыландыру ралы ретінде ліде болса ке трде млім емес. Сондытан лизингтік компания жарнамалау жмыстарын жргізу кезінде осы ралды экономикалы мніне ерекше кіл аудармай, керісінше зіндік бизнесті жргізу шін рылыларды пайдалану ммкіндіктеріне мн беруі керек.Яни бізді айтайын дегеніміз, жарнамалау кезінде лизингті барлы задылытарын егжей-тегжейіне дейін крсетуді ажеттілігі жо.
Содан кейін лизингке алушылардан тініштер жинаталынады. тініштер жинаталып боланнан кейін лизингтік компания клиентті экономикалы ызметіне тлем абілеттілігі трысынан талдау жне баалау жргізіледі.
Біра осы кезені зіндік ерекшеліктеріні бірі, егер лизингке берілетін рылыны тімділігі шын мнінде те жоары болса жне жобаны инвестициялы тартымдылыы наты длелденсе, онда потенциалды клиенттер санын кбейтуге жне осы сегментте лизингтік ызметтерге деген сранысты кеейтуге ммкіндіктер туызады. Осы кезедегі соы адам нерлым перспективті клиенттерді тадау. Тадау ртрлі белгілер негізінде жргізілуі ммкін. Мысалы ондай белгілерге маыздылыыны біртіндеп тмендеп отыруына байланысты мыналарды жатызуа болады.
- сынылатын лизингтік тлемдер саны ( лизингтік маржа);
- ксіпорынны аымды экономикалы жадайы;
- кепіл немесе кепілдемелерді т.б. трлеріні пайдалануы;
- персоналды тжірибесі мен біліктілігі жне т.б.
Перспективті клиенттер аныталан кейін лизингті ны бекітіледі жне сйкесінше лизингтік келісімшарт толтырылады да лизинг объектісі лизинг алушыа пайдалануа береді. Міне осындай жмыстар наты атарыланнан кейін III-кезе басталады. Бл кезе міндеттемелерді орындалу кезеі немесе лизингтік процесті соы кезеі деп те аталады. Негізінен лизингтік процесті йымдастыру бойынша негізгі жмыстар алашы екі кезеде жасалады немесе егер олар дрыс жасалынса,онда шінші кезеде кездейсо иыншылытар пайда болмайды. Лизингке алушы з міндеттемелерін орындамаан жадайда алашы екі кезеде жасалынан жмыстарды айта арау туралы ажеттіліктер туады. Лизингке алушы з міндеттемелерін орындалмаан жадайда лизингтік компания лизингке берілген рылыларды конфискациялауа кіріседі. детте, бл кезеде лизингтік операциялар бухгалтерлік есеп пен орытынды есепте крсетіледі, лизингтік компанияа лизингтік тлемдерді тлеу іске асырылады жне лизинг мерзімі аяталаннан кейін млікті одан рі арай пайдалану бойынша атынастар аныталады.
Сонымен, осындай схема белгілі бір рылылар шін жетістікпен іске асырылан жадайда лизингтік компанияларда осы рылыларды баса региондара сыну арылы нарыты кеейту ммкіндіктері туады.
3.3. Лизингті артышылытары мен кемшіліктері
Лизингті артышылытары мен кемшіліктері. Лизингті кеінен таралуыны басты себебі – оны арапайым несиелерден мынадай артышылытарыны болуына байланысты:
Лизинг кмегімен кепілге беретін млкі жо са ксіпорындарды несиелеуге болады. Бл былай: лизингтік мміле жасалан мерзім бойынша
лизинг объектісі лизингке берушіні меншігінде алады да, лизинг алушы
банкрота шыраан жадайда несиелік туекел деген болмайды (натыра
айтанда, несиелік туекел бл сол рал-жабдыты жала алуды жаластыратын баса ксіпорын іздестіруге кетеді).
Лизинг 100%-а дейін несиелеуді сынады, яни ксіпорына ыса мерзім ішінде зіні меншікті капиталын жмсамай-а, жаа рал-жабдыты пайдалана отырып,нерксіптік нім шыаруа жне пайда табуа ммкіндік береді.
Ксіпорына млікті несиеге сатып аланнан, лизинг бойынша алан олайлы, себебі, бл жерде ол млік кепіл ретінде болады.
рал-жабдыты лизинг берушіні меншігінде болатындыына байланысты салыты жала берушіні зі тлейді. Сйтіп, лизинг алушы салыты жеілдіктер алады.
Несие берушіні кзарасымен араанда,несиені масатты пайдалануына ешандай да адаалау болмайды.
Лизинг операцияларына тн кемшіліктер мыналар:
- жала алушы рал-жабдыты алды ныны жоарылауынан(сіресе
инфляциядан) ештее тпайды;
- йымдастыруды крделілігі;
- лизинг ны несиеге араанда жоары, біра та ескірген рал-жабдытан туындайтын туекелді лизинг берушіні барысында болатынын мытпау ажет, сондытан да ол осындай шыынны орнын толтыру шін комиссияны кбірек алуа тырысады.
орытынды
орыта айтанда, лизингтік компанияларды осымша ызметтер атаруын дамытумеханизмі арылы біз лизингтік атынастарды жетілдіруге ешандай ерекше жаалы енгізген жопыз. Біра біз лизингті мірлік абілеттілігі нерлым жоары аржыландыру ралы ретінде арастыруа ммкіндік беретін ерекшеліктерді бірі ретінде лизингтік келісімді бекіту шін лизингтік компаниядан басталу керектігін птаймыз.Себебі,бл жадай лизингтік ызметті осы сегментін дамытуа кедергі жасайтын негізгі мселені шешуге кмектеседі.
сіресе, шаын ксіпорындар біліктілерді жеткіліксіздіктерінен жобаны инвестициялы ммкіндіктерін тиімді баалай алмайды, бл жадай олар шін жоары туекелділікті тудырады. Сондытан да біз лизингтік компания инвестициялы жобаларды тадау жне баалау процестеріне нерлым белсенді трде атысу ажет деп ойлаймыз. Яни, олар шаын ксіпорындарыны туекелділіктеріні біраз блігін здеріне алуы немесеммкіндіктері болан жадайларда басалара беруі ажет. Бл жерде бізді кзарасымыз бойынша, туекелділікті рылыны жеткізушіге берген нерлым тиімді, себебі ол з рылыларыны нарыымен нерлым толы таныс жне сонымен атар, «туекелділікті,оны нерлым тиімді басаратын тлалара беру керек» деген аиданы ескерсек, онда жеткізушілер туекелділікті басаруды лизингтік келісімге атысушы баса тлалара араанда нерлым тиімді атара алады. Ал, осындай осымша ызметтерді лизингтік компанияларды зіне алуы шаын ксіпорындар трысынан лизингтік ызметтерге деген сранысты жоарылату арылы орны жабылады.
Бл схема белгілі бір трдегі шаын ксіпорындарды аржыландыруды базалы моделі болып табылады. Сондытан жоарыда крсетілген схемаа оан сер ететін ртрлі себептерге, факторлара байланысты згерістер енгізуге болады. Мысалы, рылылар мен жеткізушілерді тадау кезеінде келісімді аржыландыруа атысатын банктер немесе туекелділіктерді белгілі бір бліктерін здеріне алатын сатандыру компаниялары сияты баса атысушылар да тартылуы ммкін. Сонымен,лизингті кмегімен жасалатын аржыландыру схемасы наты жадайлара жне келісімге атысушы тлалара тікелей байланыста болады.
Лизингке алушыларды келесі бір типі орта жне ірі ксіпорындар болып табылады. Осы екі топты бір сегментке біріктіру себебіміз, оларды лизингтік ызметтерге деген сраныстарыны састытары сер етті. Айырмашылытары тек ана аржыландыру млшерінде болуы ммкін. Нарыты осы секторында жмыс істеу лизингтік компаниялардан те кп млшердегі аржылы ресурстарды жне арнайы аржылы схемаларды руа абілеттіліктері бар біліктіліктері жоары мамандарды талап етеді. Осысегменттерге лизингтік атынастарды орнатуды нерлым перспективті механизмдеріні бірі бізді ойымызша, лизингтік холдингті дамыту болып табылады.
Сонымен, лизингтік ызметтер нарыын жоарыда крсеткендей белгілі бір белгілері бойынша сегменттерге бліп арастыру лизингтік атынастар механизмін жетілдіруге ммкіндіктер береді. Осы лизингтіе келісімдерді андай сегментте болсын, жзеге асыру кезінде міндетті трде туекелділіктерді ескеру ажет деп ойлаймыз.
Пайдаланылан дебиеттер
1. Бухгалтерлік есеп туралы жне аржылы есеп беру туралы. азастан Республикасыны Заы. (26.06.2002 ж.).
2. Бухгалтерлік есеп туралы азастан Республикасы Президентіні за кші бар Жарлыы. 26 желтосан 1995 жыл, № 2732.
3. Бухгалтерлік есепті стандарттары жне дістемелік сынымдары. 19996 ж.
4. Салы жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдер туралы азастан Республикасыны Кодексі, 12 маусым 2001 ж. №209-11.
5. Субъектіні аржы-шаруашылы ызметіні бухгалтерлік ессп бас шоттар жоспарын пайдалану бойынша нсау. азастан Республикасыны Бухгалтерлік есеп жніндегі комиссиясымсн 18 араша 1996 ж. № 6 аулымен бекітілген.
6. Методические рекомендации о порядке выдачи доверенности на получение ТМЗ и отпуска их по доверенности Бухгалтерлік есеп жніндегі комиссиясымен 18 араша 1998 ж. № 46 бйрыымен бекітілген.
7. Абдиманапов А.Н. Учетная политика предприятия (рекомендацтия). Бухгалтерлік есеп жне аудит. № 2, 1998.
8. Аудит предприятия. Москва, 1995. Издательство Дело.
9. Міржаыпова. Банктегі бухгалтерлік есеп Алматы. 2003 ж.
10 Безруких Бухгалтерский учет. М., Бухгалтерский учет, 1999.