Мал шаруашылы ы мен егіншілікті дамуы
СОДЕРЖАНИЕ: Мал шаруашылыы мен егіншілікті дамуы. Жабайы жануарларды ола йретуге кшу адам оамы дамуыны зады кезеі болды. ола йретілген жне олда сірілген жануарлар ашылы стсіз болан кнде, сіресе, ыс кезінде, тама оры болуын амтамасыз етті.Мал шаруашылыы мен егіншілікті дамуы.
Жабайы жануарларды ола йретуге кшу адам оамы дамуыны зады кезеі болды. ола йретілген жне олда сірілген жануарлар ашылы стсіз болан кнде, сіресе, ыс кезінде, тама оры болуын амтамасыз етті.
Жабайы жануарларды ола йрету сонау неолит дуірінде басталды. Солтстік Арал іріндегі, азастанны батыс, орталы жне шыыс аудандарындаы неолиттік тратарда жабайы жануарларды сйектерімен атар ола йретілген сиырды, жылыны, ойды жне сір, ешкіні де болар, сйектері табылды. Неолиттен кейінгі ола дуірінде ола йретілген жануарларды саны кбейді, малды рамы да кбейді. ола дуірі шаруашылы нысаны ретіндегі мал шаруашылыыны здіксіз дамыан уаыты болды.
ола дуіріні алдыы кезеіндегі оныстарда жиналан сйек материал бл уаытта азастан аумаындаы адамны негізгі ксібі й маында мал сіру
болды деуге ммкіндік береді. Малды кбі ірі ара болды. Оны жаю шін жайылымдаы шалын пайдаланылды. ой мен жылы аз болды. р жылы тл ыса ет дайындауа арналды, ал тлді бір блегі табында алдырылды.
й маында мал бау бірте-бірте жайлауда мал бауа ласты. Малды жайлауда баанда баташылар малмен бірге бір жайылымнан екінші жайылыма жылжи кшіп отырды. Табын рамында са малды жне жылыны лесі кбейді. Мселен, Атасу онысынан табылан сйектерді дені жылыны сйегі болып шыты.
Ботай онысынан алынан материалды крсеткеніндей, жылыны ола йрету мен оны салт ат мініп жруге пайдалану энеолит дуірінде орын алан.
Дамыан ола дуірінде жылы нерлым ке клемде кш клігі ретінде жне салт ат мініп жру шін пайдаланылды. Мны Степняктаы, Айдаболдаы, Тастыблатаы оныстардан табылан, сйектен жасалан
Ауыздытарды айшытары длелдейді.Жылыны клік ретінде пайдалану даладаы жне биік таудаы жайылымдарды игеру ммкіншілігін молайтты.
Орталы азастанны далаларында жабайы тйе ола йретілді.Асу-Аюлы кешендеріні бірін азанда ботаны сйегі шыты. Алексеевка онысында да тйені кейбір сйектері табылды.
Ежелгі заманлаы мал шаруашылыы экстенсивті шаруашылы болды.
Жайылымдарды игеріп, клемін кеейту, тебінге жарайтын (ыста ар астынан аяымен шп аршып алуа жне за жер жруге абілетті) жылы, ой сияты мал трлерін сіріп. ндіру малды кбеюіне жеткізді. ола дуіріні соы кезеінде азастанны далалы аудандарында мал сіру шаруашылыты негізгі саласына айналды жне кшпелі мал шаруашылыына жаын трге ие болды.
Сір, ол кезде азастанны ке байта аумаындаы халыты брі бірдей шаруашылы жргізуді осы жаа трлеріне кше оймаан болу керек.
німді мал шаруашылыына кшу ілгері басан былыс болды. Жаа ебек ралы, ндіріс рал –жабдыы ретінде баташы тайпалара мал материалды игіліктер ндіруде кп артышылытар берді. Ет-cт німдеріні оры молайды, оларды жаа трлері (ірімшік, сзбе) пайда болды, й ксібі (теріден, жннен бйым жасау) лайды.
азастан аумаында мал шаруашылыымен атар неолит дуірінен бастап егіншілік дами бастады. ола дуіріндегі тайпаларды шаруашылыында мал шаруашылыы мен егіншіншілік бірін-бірі толытырып, зара байланысты болды. Мысалы, Усть-Нарым онысында табылан ыстырма оратар егіншілікті боланын крсетеді. Ол уаыттаы адамдар са егістен зендерді жайылмаларындаы шаын алаптара траты егін егуге кшті.
Алдыы ола дуіріні оныстарында тастан жне бы мйізінен жасалан теселер табылды. Жер опсытатын таятармен жне мйіз теселермен салыстыранда тас кетпендер німдірек болды: блармен жерді жасыра опсытуа болатын еді. Тастан асты гетін ралдар да: асты тйгіштер,
топашылар, тйгіштер, келілер, келсаптар пайдаланылан болса керек, ал соы ола дуіріне бітімі р трлі ола жне мыс оратар, ола шалылар пайдаланылды. Олар сондай –а мал шін ыса пішен дайындауда олданылан болуы ммкін,
Нерлым жетілген ралдарды пайда болуына байланысты егіс те біраз сті. Негізінде бидай, ара бидай, тары егілді. Днді даылдарды бл трлеріні брі оныстарда салынан йлер мен оралар айын крінеді.
Егіншілік зіні сипаты жаынан арапайым болып ала берді.жне мал сірумен салыстыранда кмекші рл атарды, біра ол тама німдерін алуды маызды кзі болды.