Нары м ні, пайда болуы, ызметі 4

СОДЕРЖАНИЕ: ЖОСПАРЫ КІРІСПЕ 3

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ....................................................................................................................3

І. ШАЫН БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУ МЕХАНИЗМІНІ ТЕОРИЯЛЫ НЕГІЗДЕРІ.................................................................................................................

1.1 Шаын бизнесті экономикадаы орны мен маызы.....................................

1.2 Шаын бизнесті дамытудаы несиелендіруді рлі......................................

1.3 Шаын бизнесті несиелендіруді шетелдік тжірибесі................................

ІІ. АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАЫ КІШІ БИЗНЕСТІ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯСЫ ЖНЕ ОНЫ АРЖЫЛЫ – НЕСИЕЛІК ОЛДАУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ.....................................................................................

2.1 азастан Республикасындаы кіші бизнес жне оны аржыландыруды задылы негіздерін талдау..................................................................................

2.2 Шаын бизнесті несиелендіруді алыптасан механизмін талдау.........................................................................................................................

ІІІ. АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАЫ ШАЫН БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУ МЕХАНИЗМІН ЖЕТІЛДІРУДІ ЖОЛДАРЫ.....................

3.1 Кіші бизнесті несиелендірудегі негізгі проблемалар....................................

3.2 Шаын бизнесті басаруды экономикалы механизмдерін жетілдіру.....

ОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................

Пайдаланан дебиеттер.......................................................................................

КІРІСПЕ

Ксіпкерлікті пайда болуы мен дамуы экономиканы ркендей тсуіне сер ететін бірден - бір факторларды бірі. Биылы жылы азастан Республикасыны Президенті Нрслтан Назарбаевты 1 наурыздаы: «азастан з дамуындаы жаа серпіліс жасау арсаында: азастанны лемдік бсекеге барынша абілетті 50 елді атарына кіру стратегиясы» атты азастан халына Жолдауында: «Шаын ксіпкерлікті дамыту оры халыты ксіпкерлік леуеті мен бастамашылыын іске асыруа тырысан трлі топтары шін аржы ресурстары мен сараптама жасауды наты айнарына айналуа тиіс. орды кілдік желісін кеейту, ірлердегі ксіпкерлікті олдауа баытталан жмысты кшейту ажат»,-делінген. Осыан байланысты азастанны жаанды экономикалы рдістерге сйкес дамып келе жатан ел болуын, лемдегі жасалан жаа мен озы атаулыны бойына сіірген, дниежзілік шаруашылытан шаын да болса зіне лайы орнын иемденген, рі жаа экономикалы жадайлара жылдам бейімделуге абілетті ел болуына байланысты масаттар мен бадарламалар жзеге асырылды.

сынылан баыт азастан экономикасын дамыту аидаларына негізделген, за мерзімді басым масаттар мен оларды іске асыру стратегиялары Ел Президентімен азастан халына: «азастан экономикалы, леуметтік жне саяси жедел жаару жолында» Жолдауында, яни азастан экономикасын жасарту жне оан серпінді сипат беру, зара байланысты масаттар кешенін шешу кзделді.

Сонымен атар, азастан Республикасына «Банк жне банктік ызмет туралы» Заына сйкес, шаын ксіпкерлікті несиелендірудегі банктік несиелеуді аумаын арттыру.

Курсты жмысты масаты - азіргі жадайдаы ксіпкерлік ызмет нарыыны ахуалын талдау жне экономикалы тратылы жадайында ксіпкерлік ызметті жргізуде сыныстар жасау.

Міндеттері:

- шаын бизнесті экономикадаы алатын орны мен маызын ашу;

- оны дамытудаы несиелендіруді рлін арастыру;

- шаын бизнесті несиелендірудегі шетелдік тжірибелерді мазмнын ашу;

- азастан Республикасындаы шаын бизнесті алыптасуы мен дамуын талдау;

- шаын бизнесті зады негіздерін арастыру мен алыптасан механизмдеріне талдау жргізу;

- азіргі кездегі шаын бизнесті несиелендірудегі негізгі проблемаларды ашып крсету;

- шаын бизнесті басарудаы экономикалы жетілдіру жолдарын крсету.

Курсты жмысты зерттеу объектісі елді ксіпкерлік ызмет саласындаы баыттарын жзеге асыру, ксіпкерлік субъектілері ызметіні аясын барынша кеейтуге жне оларды ызметін жандандыруа баытталан институционалды жадайларды жетілдіру болып табылады.

Зерттеу пні азіргі тада ксіпкерлік ызметті жргізуді діс - тсілдерін жетілдіру баыттарын топтастыру.

азіргі тадаы шаын ксіпкерлікті дамуы нарыты ртрлі ызметтермен толтырып отыратын негізгі жетілдіруші факторларды бірі болып табылады. Сондай-а, азіргі жадайда экономиканы сауытандыруа шаын ксіпкерлікті осатын лесі де маызды деп айтуа болады. Шаын ксіпкерлікке мемлекеттік олдау шаралары рбір елде болатын іс-рекет шаралары.

Бізді азастан жадайында мемлекеттік олдау ртрлі баыттарда жзеге асырылады. Болашата елде шаын ксіпкерлікті дамытуды одан рі кеейту баыттары жоспарланып отыр. Осыан байланысты ксіпкерлік баытты жандандыру шаралары да йымдастырылу стінде.

І ШАЫН БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУ МЕХАНИЗМІНІ ТЕОРИЯЛЫ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Шаын бизнесті экономикадаы орны мен маызы

Шаын ксіпкерлік базар атынастарын дайы іске осып отыратын ортаны на зі. Экономиканы тпелі кезеіндегі шаын ксіпкерлік, е алдымен, базарды тауармен молыуына жне жаа жмыс орындарыны рылуына ммкіндік берді. Жалпы аланда, ксіпкерлік экономикада наты белсенді, бсекелес ортаны ана алыптастырып оймайды, сонымен атар, мемлекетті экономикалы дамуында оны тратылыыны индикаторы есепті орта тапты жасатайды. Шаын ксіпкерлікті леуметтік міндетіне: халыты жмыспен амту, трмыс дегейін амтамасыз ету, адамны мірге ны сеніммен арау ммкіндігін арттыру жатады. Дамыан елдерді тжірибесі шаын ксіпкерлік экономиканы даму арынын арттыра тсетінін крсетеді. АШ-та барлы жмыс кшіні 50 пайызы шаын ксіпкерлікпен шылданады. Ішкі німі 33 пайызын на сол амтамасыз етеді. Жапонияда жмыс кшіні 80 пайызы шаын ксіпкерлікте жмылдырылан, жалпы німні 55 пайызы соларды лесіне тиеді. АШ-та шаын ксіпкерлік ылыми - зерттеу жмыстарыны 3 пайызын ана жзеге асырса да, ндіріске енгізілетін ірі жаалытарды 50 пайызын амтамасыз етеді. Шаын ксіпорындарды экономикалы тиімділігі соншалыты айын: ірі ксіпорындар жаа нім ндіруге жмсаан бір доллар шыынмен салыстыранда, осы крсеткішпен шаын ксіпорындар жаа німдерді 17 есе кп шыарады, шаын фирмалар мен дербес нер тапыштар жаа технологияны 90 пайызынан астамын жасайды.

азастанда шаын ксіпорындар жйесін алыптасыру лі жріп жатыр. 1990-жылдарды басында азастан Республикасында шаын ксіпкерлік субъектілеріні анытамалары болмаан еді. Сондытан, рилы рылымдара трлі анытамалар олданылды. Кейбіреулер он немесе одан да аз жмысшысы бар ксіпорындарды шаын бизнеске жатызса, енді біреулер мны 200 жне одан да кп жмысшысы амтылан ксіпорындар шін олданады. Соны салдарынан бірыай статистикалы ым алыптаса оймады, шаын бизнеске жатызылатын ксіпорындарды наты белгілері айындалмады. Мны зі, республиканы экономикалы дамуына осы секторды осар лесіне лайыты баа беруге жне шаын ксіпорындарды наты топтастыруа ммкіндік бермеді.

Бизнеске атысына арай, «шаын» деген анытама жмысшыларды саны, жалпы табыс, сондай-а, жылды айналым ымында тіндірілуі ммкін. Фирмаларды клемі бойынша топтастыру кезінде негізінен бірінші белгі ескеріледі: шаын бизнеске жмысшы саны 100 адама дейін, ал азастанда 50 адама дейін болатын, ксіпорындарды жатызу абылданан.

Бгінгі кні шаын ксіпорындар тиімді болып табылатын ндіріс трлері аз емес. Кптеген алымдар ркенияты базарлы экономиканы материалды жне леуметтік базасында са, сондай-а, орташа бизнес тиімді ызмет крсетеді деп санайды. Олар жеке меншікке негізделген шаруа ожалыы ана ауыл экономикасын ркендетеді десе, басалары ірі шаруашылытарды басымдылыын ала тартады, шіншілері осы жне баса да меншік пошымдарын мойындайды. Біра шаруашылыты басаруды кез-келген пошымы, орныты экономикалы орта алыптасанда ана табысты жмыс істей алады, яни меншікті барлы пошымы шін бірдей базар шарттарын орнытырып, наыз бсекелестікке жол ашуды маызы зор. Шаын ксіпкерлік тек бсекелестікті ана емес, сонымен бірге, оамдаы техникалы прогресс пен апараттандыруды да лайыты йытысы олып табылады. Ол шаын жне орташа алалар мен аудандар аумаында тратын адамдарды леуметтік-экономикалы жадайын жасартуа ызмет етеді. Шаын ксіпкерлік мемлекет тарапынан оай адааланады жне оны дамытуа кп шыын жмсалмайды.

азастан Республикасындаы шаын ксіпкерлікті дамыту мен колдауды мемлекеттік бадарламасы шеберінде кешенді шаралар белгіленген. Бадарламада шаын ксіпкерлікті траты дамытуды амтамасыз ету, экономикада оны лесін лайту, жаа жмыс орныны санын арттыру, айын бсекелестік ортаны ру, оамны орташа табы ретінде меншік иелеріні баралы тобын алыптастыру кзделген.

Ксіпкерлік лемдік оамды дамудаы барлы кезедеге атысты болып табылады. Ортаасырлы араб ойшылы Ибн-Хальдун (1332-1406 жж) ксіпкерлікті меншікпен, ебекпен, адамны абілеттілігімен сйкестендіре отырып зерттеген. Батыс Европада ксіпкерлікті оып білу физиократтар иелігінде болан. Ф.Кенэ «Экономикалы кестеде» басты орынды жер иелері - ксіпкерлеріне берген, яни «егер де кім жерді жала алса, ол ауыл шаруашылыын жоары ндірістік дрежеде крсетеді»,-дейді. Ксіпкерлік тсінігіні дамуы одан кейін физиократтар тсінігінде А.Тюргоны ебегінде крсетілді. Оны схемасында оамны ндірістік тобыны міндеттілігі арапайым жмысшылара ебекаы тлейтін, аванс беретін капиталистерге немесе ксіпкерлерге тсті. Ж.Б.Сэй «Саяси экономия трактатында» ксіпкерді «андай да бір німді зіні меншігіне жне зіні есебіне келуге іс-рекет жасайтын тла» ретінде сипаттады. Сонымен атар, ол ксіпкерлікті туекел факторына, ал ксіпкерді зіне пайда келтіру шін туекелге баратын адам деп крсетті. Ксіпкерлікті дамытудаы ажетті шарттарды бірі деп ол ндіріс факторларын озалыса келтіретін (табиат, ебек, капитыл) адамны білімі деп есептеді.

А.Маршал бойынша оны негізілігі шыамашылы процесс функциясы ретінде ойылан баыттар деп крсетіледі. Ал,И.Шумпетерді айтуы бойынша, ксіпкерлік бл оамды жйені жне ылыми - техникалы озалысты негізі ретінде капитализмні «адамды» факторы болып табылады. Капитализмні орталы фигурасы ретінде ол ксіпкерлікті арады. Сондай-а, ксіпкерлікті технологияны дамуымен, жаашылдыпен жне экономикалы сумен байланыстырды. Ксіпкерлікті жаа негізгі ндірістік факторлар комбинациясын жасаудаы шаруашылы субъектілері деп тсінді.

Соы 20-25 жылдарда жаа нарыты экономикада шаын ксіпкерлік рліні дістемелік згергені айалады. Бірігіп жмыс істеу арым - атынасында орныты жне тиімді келісімдер жргізу жне туелсіз ндірушілер массасыны суі байалады. Шаын ксіпорындарды ірі ксіпорындармен салыстыранда, экономикалы тиімділікті жергілікті нарыа жаындыы, ттынушыларды сранысына икемділігі, шаын млшерде ндіруі. Шаын ксіпорын ндірістік жне дербес ттынуды блінуімен байланысты ркендейді. Шаын жне орта дрежелі дегейдегі бизнес экономиканы жетілдіруге септігін тигізеді: бсекелестік орта ркендейді, осымша жмыс орны пайда болады, ттыну секторы лаяды. Шаын ксіпорындарды дамуы нарыты тауар жне ызметтермен толытырады, экспортты потенциалын арттырады жне жергілікті шикізат ресурстарын тиімді пайдалануа ммкіндік жасайды.

азіргі жадайда, экономиканы сауытандыруа шаын ксіпорындарды осан лесі жоты асы. Оны себебі, жалпы ндірісті тмендеуі жне ТМД елдерімен экономикалы атынастарды зілуінен болып отыр. Сонымен бірге, шаын ксіпорына мемлекеттік олдау орындала алмай келеді. Шаын ксіпорындара жан - жаты олдау болмаан жадайда олар з бетімен жмыс істеп кете алмайды. Дние жзіндегі барлы елдерде шаын ксіпкерлікке мемлекеттік олдау оры болады. Мысалы, Жапонияда жыл сайын 2-3 млрд.доллар бюджетте аралады. Бізді азастан жадайында мемлекеттік олдау тек ана пайдаа салынатын салы жеілдігі ана. Шаын бизнесті басты проблемасы - ол несие беру саясаты. Несие тек ана кепілдеме ретінде мліккке беріледі. Ал кепілдікке жарайтын шаын ксіпорында жоты асы, сондытан шаын ксіпорындарды керекті несиесіне кепілдік бере алмайды. Сондытан, шаын бизнесті олдайтын арнайы банк, несие банкті бір блімі болуы керек. Шаын ксіпкерлік фирмалар зіргі жадайда делдалды сферада, сонымен атар тез айналатын сала сауда - сатты, оамды таматану, азаматты рылыс, техника жне машиналарды жндеу, басада салаларда орын алып отыр. Шаын ксіпорын зіні жеке пайдасын аттыру масатында жне ксіпорынны ндірістік ммкіндігіне арай сраныс бар тауарлар шыару мен ызметтер атару шін зіні леуметтік дамуы негізінде жмыстарын алдын - ала жоспарлауы керек. Жоспарды негізінде тауар алушылармен жне шикізат, материалдар сататын ксіпорындармен, ндіріске керекті німдермен жабдытау туралы шарттар болуы керек. азіргі кезде, нарыты жасаталуы - кпырлы процесс. Мнда ірі монополистік ксіпорындармен атар шаын бизнесті дамытуа лесін осатын ксіпорындарды дамуы жалпы экономикалы тиімді шара. Оны ірі ксіпкерлік фирмаа араанда тиімділігі жергілікті нарыа жаындыы, ттынушыларды сранысына икемділігі, шаын млшерде ндіруі, осымша жмыс орныны жасаталуы, жергілікті шикізаттарды тымды пайдалану жне таы басалар. азастан Республикасында экономикалы реформа барысында алдын-ала тбегейлі ойластырылан бадарламаны жотыынан ірі индустриалды ксіпорындарды шаын, орташа ксіпорындара жаппай кшуден тарихта кешірімсіз ателер болды. Бл рескел ателіктерді жою шін мемлекет ірі индустриалды ксіпорындарды айта румен байланысты шаын ксіпорындара арнайы бадарламалар бойынша жан-жаты кмек крсету керек. Шаын ксіпкерлікпен айналысатын ксіпорындарды леуметтік ызметі жмыса амтылмаан кптеген жмыс кшін амту, ол леуметтк айшылыты, иындытар мен жмыссыздыты жоюа септігін тигізеді.

1.2 Шаын бизнесті дамытудаы несиелендіруді рлі

Кптеген шаын ксіпорындар аржылы трасызды жне рал-жабдытарды жетіспеушілігінен зіні даму жолында иыншылытара кездеседі, оларды алдын - алу барысында жаа технологиялар енгізіп, нім мен ызметті сапасын жоарылатып, за мерзімді инвестициялар тартып, сондай-а, жаа нары жасау жолдарын енгізу сияты баыттарды станады. Ксіпкерлікті стті жргізілуі шін белгі бір активтер санын басаруы керек. Олар тез пайдаа тспейді, яни белгілі бір уаыт арасында ретке келіп отырады. Осы активтерге кеткен жиынты шыындар капиталдаы кумулятивті ажеттілікпен аныталады.

Шаын ксіпкерлікпен айналысатын ксіпорындар шін е зекті мселе болып меншік ралдары мен капиталды за мерзімді кздер есебінен туындайтын аржылы стратегия табылады. ылыми зерттеулер крсеткіштері тек ана 5% шетел ксіпорындары инвестициялы орлар есебінен аржыландырылады. Кбінесе, шаын ксіпкерлік меншік жинатарынан, туыстарыны, достарыны жинатарынан, сондай - а коммерциялы банктерді несиелерімен аржыланады.

азастанда меншікті ралдар шаын ксіпкерлік субъектілерін аржыландыруды негізгі кзі болып табылады. Біра олар аржыландыруды барлы ажеттіліктерін жаба алмайды. Бл жадайда аржыландыруды альтернативті кзі болып банк несиелері жне мемлекетті жне халыаралы йымдарды арнайы жргізілетін

Шаын ксіпкерлік субъектілеріне несие беру кезінде келісім бойынша кепіл заты болуы ажет. Кепілхаты мыналар болуы ммкін: есеп жаттарыны материалды баалылыы; баалы ааздар; валюталы ндылытар;. Сондай-а, кепіл зат ретінде тек ана ндіріске тез араласып кететін баалы ндылытар болады. Кепіл трлері болып, млік жне ы кепілдері табылады. Клиентті млік кепілі, бл тауарлы - материалды ндылытар келілі; дебиторлы шоттар кепілі; баалы ааздар кепілі; вексельдер кепілі; депозиттер келілі (сол блікте болып саналатын); ипотека; аралас кепіл. ыты кепіл, бл несие алушыны зіні млігіне ы бар кепіл. Мнда несие алушы кепіл туралы келісім жне несие беруші банк арасындаы байланыс крсетіледі.

азастан Республикасында «Казкоммерцбанк» АА-мы ксіпкерлікпен айналысатын жеке тлалара несие беру бадарламасын жргізеді. Сондай-а, тауар айналымын сіру, айналым капиталын толытыру, крсетілген ызметтер клемі немесе ндіріс клемін лайту, машина сатып алу, рылылар, шикізаттар мен материалдар, рылыс жне озалмайтын млікті жндеуден ткізу сияты ксіпкерлік ызметтер субъектілерін несиелендіреді. Несиелендіру озалатын жне озалмайтын млікті кепілге алу барысында жргізіледі. Несие млшері 500 АШ долларынан 30000 АШ долларына дейін 12 айа, ал пайызды ставка млшерінде айына 2- 2.6 % млшерінде беріледі.

Халыты Жина Банкі орта жне шаын бизнес субъектілерін несиелендіру бадарламасын, сондай-а орта жне шаын агробизнесті аржыландыру бадарламаларын жргізеді. Бл бадарлама несиелік ызметтер комплексін лайту, шаын ксіпкерлік субъектілерін, оларды ызметтік инфрарылымды, транспортты, ндірістік сферасындаы орнын лайту мселелерін орындайды. Несиелендіру зады жне жеке тлалара жргізіледі. Кепіл ретінде имараттар, рылылар, птерлер, трын йлері, автоклік трлері, ттыну тауарлары, шаруашылы субъектілеріні баалы ааздары ойылады. Несиелендіру мерзімі 6-15 айа дейін беріледі.

Ал Тран лем Банкін алатын болса, несиелендіру бадарламасы рылыса жне озалмайтын млікті жндеуден ткізуге, ксіпкерлік ызметті жргізуге, айналым капиталын толытыруа, сауда келісімдерін жргізуге, материал жне шикізаттар сатып алуа, машинамен жабдыталуа жргізіледі. Несиелендіру сомасы 30000 АШ долларынан 200000 АШ долларына дейін беріледі. Пайызды ставкасы 1,33-2,16 % млшерінде. Мерзімі 4 айа дейін. Кепіл ретінде озалмайтын млік, лылылар, автотранспорт, жеке мліктер, тауарлы запастар алынады. Сондай-а, жеке тлаларды микронесиелендіру бадарламасын жргізеді. Несие сомасы 500-30000 АШ долларына дейін. Мерзімі 2-13 айа дейін. Пайызды млшерлемесі 1,75-2,33 % шетел валютасында, 2,33 - 2,75 % теге млшерінде.

Сонымен атар, Еуропа айта ру жне Даму Банкі (ЕБРР) ірі масштабты жобаларды тікелей аржыландырады, орта жне шаын ксіпкерлікпен айналысатын ксіпорындарды аржыландырады. аржыландыру негізінен несие трінде жргізіледі. азіргі кезде Еуропа айта ру жне Даму банкі азастан Республикасындаы кіші бизнесті олдауа атсалысып, шаын бизнесті несиелендіру бадарламасын жргізеді. Бадарламаны негізгі масаты шаын ксіпорындара ыса жне орта мерзімдік несиемен амтамаыз ету. Несие жолаыны клемі 775 миллион АШ долларына ша келеді. Сондай-а, бадарламаны негізгі тапсырмаларыны бірі болып, шаын ксіпорындар мен ксіпкерлерге з бизнестерін дамыту шін траты аржыландыру кздерін ашу табылады. Бадарлама айналым капиталын толытыруа, шикізат сатып алуа, осымша рылыларды сатып алуа шаын инвестициялар тарту, автотранспорт, ндірістік имараттар, имараттарды жндеуден ткізу, аржыландыру сияты несиелендіру трлерін жргізеді. Бл бадарлама несиені ш трін жргізеді:

1. micro (10000 АШ долларына дейін) 12 айа дейін тегеде жне шетел валютасында жргізіледі;

2. Largt-micro (10000-нан 30000 АШ долларына дейін) 12 айа теге бірлігінде, шетел жне теге бірлігінде 18 айа дейін жргізіледі;

3. small (30000-нан 125000 АШ долларына дейін) теге бірлігінде 12 айа, шетел жне теге бірлігінде 30 айа дейін жргізіледі.

Осы бадарлама бойынша, сондай-а «Алматы Сауда-аржы банкі», «Тран лем банкі» А, «Центркредит банкі», «Казкоммерцбанкі», «азастанны Халы банкі», «Цесна банкі» жне «Темір банкі» де жргізеді.

азіргі тада, шаын бизнесті жргізуде несиені орны маызды болып табылады. Президентімізді биылы Жолдауына байланысты шаын ксіпкерлікті дамуы экономикалы жне леуметтік жадайа з серін тигізеді. Сондытан, ксіпкерлікті дамытуа байланысты ртрлі несиелендіру кздері арастырылып жатыр.

1.3 Шаын бизнесті несиелендіруді шетелдік тжірибесі

азіргі тада экономикасы дамыан елдерде шаын ксіпкерлікті дамытуда кптеген шаралар жргізілуде. Экономикасы дамыан елдерді мліметтері бойынша шаын ксіпкерлік экономиканы дамуына кп серін тигізетін факторларды бірі. Шаын ксіпкерлікті экономикалы сіміне сер ететін ажетті шарттарды бірі ол аржылы - несиелік амтамасыз ету болып саналады. Шаын ксіпкерлікті жасы дрежеде дамуы, мемлекет тарапынан жргізілетін несиелік - аржылы кмексіз ркендей алмайды. Дамыан елдерді тжірибесіне сйену азастан ксіпкерлері шін ажетті баыт болып есептеледі.

АШ-та шаын бизнесті несиелендіру шаын бизнесті несиелендіру кімшілігі арылы жзеге асырылады. Ал, Германияда шаын ксіпкерлікті несиелендіру жолдары банк арылы жргізіледі. лыбританияны тжірибелеріне сйенетін болса, аржылы - несиелендіру кптеген несиелік мекемелер арылы іске асырылады. Мысал ретінде, «аржылы ндірістік жне сауда ксіпорындары» корпорациялары, ртрлі клирингтік банктер таыда баса аржылы мекемелер. Франциядаы шаын бизнесті несиелендіру негізінен шаын ксіпорындарды дамыту банкі арылы жргізіледі. Бл банкті капиталыны кп блігі активтерді басару жне жартылай депозиттер кассасын иеленетін Франция мемлекеті болып табылады. Банкті негізгі баыты - бл мемлекет тарапынан шаын бизнесті олдау.

Жапониядаы шаын ксіпорындарды несиелендіру орталытары ірі аржы - несие орталытары негізінде іске асырылады. Жапониядаы шаын ксіпорындарды бір орталыа баыттау жйесіне: орталы кімет, жергілікті билік органдары, ірі бизнес, шаын бизнесті бірігу мекемелері жатады. Дамыан шаын фирмаларды клемі 70% дейін жетеді. Сонымен атар Жапониядаы шаын ксіпорындарды аржыландыру бюджеттік аржыландыру есебінен крінеді. Жапонияда мемлекет тарапынан орта жне шаын ксіпорындара ерекше кіл блінген жне олар шін жеке меншік банктерде аржылы органдары рылан.

Бастапылары ретінде негізгі ш кіметтік институт табылады:

- орталы кооперативтік банк сауда жне ндіріс рылыларын аржыландыру масатында рылан (негізінен сауда жне ндіріс жобаларын аржыландырады, банк капиталыны 2/3 блігі мемлекеттік жарналардан);

- шаын ксіпорындарды аржыландыру масатындаы лтты корпорация (кепілсіз амтамасыз етуді аржыландыруды жргізеді, бл корпорация е кішігірім компанияларды аржыландыру шін рылан);

- мемлекеттік аржылы корпорациясы (инновационды жне туекелді жобаларды жргізетін шаын ксіпорындар жобаларын аржыландырады); сауда - ндіріс палаталарын иемденеді (мемлекет бойынша 500-ден жоары), бл корпорация жыл сайын шамамен 500 млрд. иен несие береді.

Экономикасы дамыан елдердегі шаын бизнесті аржыландыру жйесі маызды рі негізгі баыттарды бірі болып табылады. Соларды кейбіреулеріне жеке - жеке тоталу кзделіп отыр.

АШ-таы шаын бизнесті мемлекеттік олдау.

АШ-та шаын бизнес проблемалары екі комитетке блінеді: барлы мемлекеттік рылымдар, бан: 4-5 мы ызметкерлер кіреді. Олара:

- шаын бизнес кімшілігі - ведомостволар, шаын жне орта ксіпорындарды проблемаларын шешу;

- шаын бизнес ісі бойынша конгресс комитеті.

Шаын бизнес кімшілігіні негізгі міндеттемелеріне: шаын ксіпорындарды аржылы олдаумен амтамасыз ету; басару бойынша техникалы жне консультативтік ызметтер крсету. Шаын бизнес кімшілігі тек ана жеке ксіпкерлікті дамытуа емес, сонымен атар ртрлі топтаы аржылы институттара да олдау крсетеді. Мемлекеттік ксіпорындара аржылы кмек крсету тікелей займдар беру келісімдері жргізіледі. Бл жадайлар 80-ші жылдардан бері жргізіліп келеді. 1958 жылы шаын бизнес инвестициялы компанияларын ру басталды. азіргі кезде АШ-та 450-ден астам шаын бизнес инвестициялы компаниялары жмыс жасайды. аржылы олдау крсету формалары келесілерден трады:

- шаын ксіпорындара шаын бизнес кімшілігіні меншіктік бюджетінен лестік саудалар бекіту;

- несиелер бойынша кепілдер;

- арнайы бадарламаларды аржыландыру (экспортты бір жйеге келтіру, деу жне зерттеулер, кадрлар дайындау, нашар дамыан территорияларды дамыту);

- шаын бизнеске инвестициялы компанияларды капиталдарыны атысуы, ндірістік компанияларды дамуы жне баалы ааздарды кепілдігі.

Осындай масатпен шаын жне кішігірім бизнесті дамыту реттеліп отырады.

Жапониядаы шаын бизнесті мемлекеттік олдау.

Жапония мемлекеті зіні экономикалы дегейі бойынша шаын жне орта ксіпкерлікті дамытудаы АШ-тан кейінгі екінші орынды иеленеді. лемдік йгілі экономикалы айсберг болып айтылатын шаын жне орта ксіпорындар осында орналасан. Оларды ішінде 55 %-ті ндіріс німдерін шыару, ал 60 %-і ндіріс клемі болып табылады.Елде 6,5 млн. 6,5 млн. Шаын ксіаорындар бар (жалпы німні 90 пайызы). Жапониядаы шаын ксіпорындарды ыты жадайы арнайы задар мен жеілдіктер арылы жргізіліп отырады. кімет аппаратында шаын бизнес істері бойынша ндірістік жне ішкі сауда Министрлігі, ыты кімшіліктік органдар, кішігірім ксіпорындарды басарумен айналысады. Жапонды занамалар тек ана меншік иелерін басарумен шектелмейді, сондай-а, келісімдік арым - атынастарды орнатады. Елде шаын бизнесті бір баыта жргізу саясатын орнатуды трт орталыы бар:

- орталы кімет;

- жергілікті билік органдары;

- ірі бизнес;

- кішігірім ксіпорындарды зіндік бірігуі.

Бір масата баыттау барлы брыны, соны ішінде жаа шаын ксіпорындарды басару да жргізіледі: тіркеулер, бекіту мен су дегейі. Бл шін экономикалы рычагтарды жаа трлі жйелері олданылады: несиелер жне займ жеілдіктері (жалпы жне баытталан), р трлі салы жеілдіктері, техникалы жне консультативтік несие, апаратты-компьютерлік ызмет, кадрлар дайындау жне басалар. Оларды барлыы жалпы лтты занамалар жне мемлекет желілері арылы жргізіледі. Жергілікті жне орталы билік органдары кішігірім бизнес компанияларына субсидия, займ, несиелік кепілдер, салы жеілдіктері жне кадрларды оыту кмектерін крсету жмыстарын жйелейді. Субсидиялар (айтарымсыз каржылы кмек) ылыми - техникалы бадарламалар негізінде сынылады, соны ішінде:

- ндірісті техникалы дегейіні ктерілуі (жергілікті жне орталы билік органдарына жктеледі);

- нерксіптегі ндірістік технологияларды жаарту (орталы кіметке жктеледі);

- мемлекеттік зерттеу институттарымен бірігіп жаа ылыми техника жне технологияны жетілдіру (жергілікті билік органдарымен аржыланады).

Жеілдіктер пайызындаы займдар келесі жобаларды сынады:

- жаа нім трлерін жне жаа технологияларды деу (жергілікті билік органдары);

- жаа ндіріс трлерін деу (орталы кімет);

- айматар экономикасын дамытуда шаын ксіпорындар ру (орталы кімет);

- кішігірім бизнес ксіпорындар арасында ндірістік жне техникалы корпорация ру (орталы кімет).

Шаын бизнесті аржылы олдау жйесіні негізгі элементі болып займдар мен несиелер, німні жаа трлерін шыаруа арналан техникалы жаартулар табылады.

Сонымен, азіргі кездегі шаын бизнесті жргізу елімізді экономикасына лкен серін тигізетін кптен - кп факторларды бірі болып есептеледі. азіргі тада елімізде шаын бизнесті жргізу саласында кптеген бадарламалар, сондай-а мемлекет тарапынан ртрлі іс - шаралар атарылып жатыр. Осыан байланысты еліміздегі шаын ксіпкерлікпен айналысатын тлалар саны да сіп келеді деп айтуа болады. Шаын ксіпкерлік - бл ксіпкер тланы з баытын ске асырудаы жетістіктерге жету шараларыны орындалуы болып табылады. Сондай-а, шаын бизнесті аржыландыруды негізгі кзі - бл екінші дегейлі банктерді шаын ксіпкерлікпен айналысатын тлаларды несиелендіруі, ксіпорындарды р трлі мерзімдегі инвестицияларды тартуы болып табылады. Осындай аржыландыру кздерін тарта отырып, ксіпкерлік баытты іске асырудаы ірі жетістіктерге жету кзделіп отыр.

ІІ АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАЫ КІШІ БИЗНЕСТІ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯСЫ ЖНЕ ОНЫ АРЖЫЛЫ – НЕСИЕЛІК ОЛДАУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ

2.1 азастан Республикасындаы кіші бизнес жне оны аржыландыруды задылы негіздерін талдау

азіргі кездегі шаын бизнесті ркендей тсуіне байланысты оны даму сферасы лайып келеді. Осыан байланысты ол жан - жаты талдауды талап етеді. Бл блімде азастандаы шаын бизнесті жргізілуі жнінде талдау жасалады.

азастанны туелсіздігін аланнан бергі мір жолында оны экономикасыны дамуына сер ететін бірден-бір факторларды бірі - бл шаын бизнес, ал шаын бизнесті олдау жне дамыту мемлекетті экономикалы саясаты жаынан занамалы трыдан жргізіледі. азастанда бл секторды экономикалы жне леуметтік сектора сер етуі шетелдердегідей, соны ішінде Батыс Еуропа, Америка жне Отстік Шыыс Азия елдеріндегідей, бізді елімізде де іскерлік мірде дамыан динамикалы блімдеріні біріне айналды.

Шаын бизнес жеке ксіпкерлікті райтын азастанды жйе болып табылады. 1997 жылы 19 маусымдаы «Шаын ксіпкерлікті мемлекеттік олдау туралы» заа сйкес, шаын бизнес субъектілеріне білімі амтылмаан жеке тлалар, жеке ксіпкерлер жне зады тлалар, ксіпкерлік ызметпен айналысатын тлалар, рамында орташа жылды санмен 50 ызметкері бар жне бір жылды активтерді жалпы ны 60 мы айлы есептік крсеткішке те болатын (азіргі тада 55 миллион тегеден жоары немесе 400 мы АШ доллары) ксіпорындар жатады. Сонымен атар, шаын ксіпкерлік рамынын занамамен блінеді, яни жеке ксіпкерлер жне орташа жылды санмен 10 жмысшы саны бар зады тлалар.

Шаын ксіпкерлікті олдау мен дамытуды мемлекеттік бадарламалары.

Шаын ксіпкерлікті олдау мен дамыту жолындаы масаттар 1997 жылы Президентті «Шаын бизнесті олдау мен дамытуды мемлекеттік шаралары туралы» жне «азастан Республикасында шаын бизнесті олдау мен дамытуды жергілікті бадарламалары туралы» жарлытарынан бастау алады. Осы нормативтік актілерде мемлекеттік саясатты осы сферадаы баыттары крсетіледі. Орталы жне жергілікті атарушы органдарды шаын ксіпкерлікті олдау координациясы, сондай-а оларды халыаралы аржы институттарымен шаын ксіпкерлк баытына техникалы жне аржылы кмек жасау туралы арым - атынаста болуы сипатталады. Бл баыттарды олдау азастан Республикасыны экономика жне сауда министрлігі рамындаы шаын ксіпкерлікті олдау Агенттігіне жктеледі. азіргі тада шаын бизнесті олдау облысындаы ызметтер азастан Республикасыны индустрия жне сауда министрлігіне тапсырылады.

Шаын ксіпкерлікті дамытудаы алашы баыттар мыналар болып табылады:

- халы тауарларын ндірудІ дамыту, импорт, рылыс материалдарын, ртрлі рылы трлерін шыару;

- ызмет сферасын дамыту:

- аграрлы жйе німдерін шыару ндірісін дамыту.

азіргі тада азастандаы шаын бизнес жадайын сандар крсеткіштері кмегімен арауа болады. Статистика крсеткіштері бойынша республикада 2003 жылды 1 атарындаы есеп бойынша 442,3 мы шаын бизнес субъектілері тіркелген. Шаын бизнес салмаыны млшері 17,6 %-ды рады. Сондай-а,республикада шаын ксіпорын саны да артып келеді, яни 2004 жылды бірінші тосанында 135 мы шаын бизнес субъектілері тіркелді. Шаын ксіпорындарды ызмет сферасына келетін болса, оларды кп блігі (39 %) сауда, автоклік ремонты, й заттарын ттыну жатарында мамандандырылады. Шаын ксіпорындарды аздаан блігі ндірістік ызметпен айналысады, осы жерде оларды жалпы саныны скендігі байалады: егер 2003 жылды екінші тосанында 7,9 мы ндірістік шаын ксіпорындар ызмет етсе, 2004 жылды екінші тосанында оларды саны 8,1 мыа дейін сті.

азастан Республикасыны 1998 жылы 31 наурызында абалданан «Шаруа ожалыы туралы» заы шаруа ожалыыны шаын ксіпкерлікті ерекше пошымы ретінде рылып жмыс істеуіні негізін егжей - тегжейлі айындап берді. Сондай-а, ксіпкерлікті бір пошымы азаматты - ыты жне кімшілік - ыты атынастар субъектісі ретінде шаруа ожалыыны ыты негізі осымша жиырмадан астам баса да нормативтік - ыты актілермен реттелетінін атап ткен жн.

Осы трыдан алып араанда, шаруа ожалыыны банктерде есепшот ашу жне банкідегі з ашасына иелік жасау ыы бар. з кшіндегі задара сйкес шаын ксіпкерлік (бизнес) субъектісіне жатызылан фермерлер шаруашылытарына мемлекеттік олдауды тмендегі трлері крсетілуі ммкін:

1) мемлекеттік тіркеу стінен бастап ш жыл ішінде жылжымайтын млік ыын тіркеу шін аы тлеуден босатылады. Шаруа ожалытарын мемлекеттік тіркеу ол шін аы тлемей, з басы келіп тіркелу сипатында болады;

2) табии монополист ксіпорындарды ызметін монополияа арсы реттеуді олдана отырып, электр энергиясымен, жылумен, сумен жабдытау жнінде осылатын уаттар шін аы тлеуден задара кзделген тртіп пен жадайда босатылады;

3) мемлекет атынасын екінші дегейдегі банктерде аы алынбай есепшот ашылады;

4) жеке ксіпкер ретінде бухгалтерлік жне статистикалы есептерді оайлатылан тртіппен береді;

5) салы задарына сйкес табыс салыын салы патенті негізінде не салыты белгіленген сомасын, не салы базасын анытау мен салы есебін жргізуді оайлатылан жйесі байынша тлейді;

6) шарттарын азастан Республикасыны кіметі белгілейтін мемлекеттік мтаждар шін тапсырыстарды орналастыру (беру) кезінде басым ыпен пайдаланады;

7) тиісті жыла аралан мемлекеттік бюджетте шаын ксіпкерлікті мемлекеттік аржылы олдау шеберінде белгіленген шекте статистикалы жне апаратты ызметті, сондай-а, ылыми - техникалы тадамалар мен технологияларды жеілдікті шартпен алады;

8) шаын ксіпкерлікті олдау шін кзделген аражат есебінен кадрларды даярлау, айта даярлау жне оларды біліктілігін арттыру ісін жргізеді.

Шаын ксіпкерлікті аржы млшерін иеленуді бір жолы ауданды несие серіктестігін ру болма. лтты банк зіні басармасыны 2000 жылы 29 шілдедегі аулысымен ділет министрлігінде «Несие Серіктестіктері туралы» ережені тіркеуден ткізді. лтты банк Ауылды коммандиттік несие серіктестігіні лгі тріндегі жарысын малдады. Шаруашылы жргізуді азіргі крделі экономикалы жадайында жекелеген шаруа ожалытарыны иыншылытары жетіп артылады. Бл иыншылытарды жеу жолдарыны бірі - оларды нерлым ірі шаруашылы пошымына бірігуі. Атап айтанда, олар ерікті негізде ксіпкерлікті ндірістік кооператив, оам, серіктестік секілді ірі йымды -ыты пошымдарына бірігуінде болады.

азастан Республикасындаы жергілікті мемлекеттік басару туралы жаа за елімізді ыты, саяси жне экономикалы жйесіні дамуыны жаа кезеін ескере отырып, жаа кілеттіктер белгіледі. Оларды біліктілікпен жзеге асыру, сіресе ксіпкерлік сияты аса маызды жне немі дамып отыратын салада, басарушылы жне ыты сауаттылыа, оларды жаашылды абілетіне жне е бастысы - бастамашылдыына байланысты болып табылады.

2.2 Шаын бизнесті несиелендіруді алыптасан механизмін

талдау

Ксіпкерлік - бл оамны ажеттіліктерін анааттандыратын леуметтік - экономикалы шарттардаы инновациялы ндірістік форма болып табылады. азастандаы жаа экономикалы жйені рылуы шаын ксіпкерлік ызметіні, соны шаын, орта жне ірі (корпоративті) ксіпорындар ызметіндегі ндірістік - коммерциялы масштаб байынша оларды зара сер ету арым - атынасындаы бір жаты реттеуін крсетеді. Шаын ксіпкерлік іскерлік мірдегі негізгі рал болып саналады. Ттынушылар мен ндіріс тауары бола отырып, шаын ксіпорындар нары тербелісіндегі кптеген згерістерге сер ететін кптеген факторларды бірі болады. Шаын ксіпкерлік негізгі рлді айматы экономикада алады. Айматар кімшілдік - территориалды, леуметтік - экономикалы дамуды крсететін меншік элементтеріні зара арым - атынасы арылы жретін басару жйесіні негізгі элементі болып табылады. Сондытан да, шаын бизнесті жне айматы леуметтік - экономикалы дамуы, біріншіден ебек, материалды техника, табии, аржылы жне апаратты ресурстарын олдануа, екіншіден айматы экономиканы басару жйесіндегі лтты экономиканы за жне ыса мерзімді масаттарын бадарлауа байланысты. Айматы басару жйесі шаруашылы субъектілеріні зара арым - атынас орнатуына, сондай-а нарыты жеке, корпоративті атысушыларына экономикалы жне леуметтік нтижелермен амтамасыз ету жйесі болып табылады.

Сондай-а, шаын бизнесті несиелендірудегі негізгі жетістіктер оны дамытудаы маызды блшектерді иеленеді. Осыан байланысты шаын бизнесті несиелендіру бл экономиканы одан рі дамытудаы аса маызды ерекше орынды крсетеді.

1-кесте Шаын бизнес ксіпорындарыны саны

2004 жылды 1 азанына

тіркелгені

жмыс істеп трандары

бірлік

орытын

дысына

% - бен

барлыы

олардан белсенділері

бірлік

орытын

дысына % - бен

бірлік

орытындысына % - бен

азастан Республикасы

Амола

Атбе

Алматы

Атырау

Шыыс азастан

Жамбыл

Батыс азастан

араанды

останай

ызылорда

Маыстау

Павлодар

Солстік азастан

Отстік азастан

Астана аласы

Алматы аласы

140921

4579

5532

6083

3588

9276

4136

2981

8963

5457

2699

3830

6839

3247

12900

11458

49553

100,0

3,2

3,8

4,3

2,5

6,6

2,9

2,1

6,4

3,9

1,9

2,7

4,9

2,3

9,2

8,1

35,2

99993

3337

4218

4451

3148

6650

2904

2555

6430

4252

2265

3149

5262

2669

8658

9428

30617

3,3

100,0

4,2

4,5

3,1

6,7

2,9

2,6

6,4

4,3

2,3

3,1

5,3

2,7

8,7

9,4

30,5

49635

2447

1890

3226

1331

3663

1116

1377

3002

2218

1424

1387

2675

1402

3898

4476

14103

100,0

4,9

3,8

6,5

2,7

7,4

2,2

2,8

6,0

4,5

2,9

2,8

6,4

2,8

7,9

9,0

28,4

Шаын бизнес ксіпорындарыны 1000 трына шаандаы саны ксіпкерлікті даму дегейіні лемдік тжірибеде абылданан крсеткіші болып табылады. Шаын бизнесті жмыс істеп тран ксіпорындарыны, сондай-а шаруа ожалытарыны ірлер блінісінде азастанны 1000 трына шаандаы саны тмендегі кестеде берілген.

2-кесте ірлер бойынша шаын бизнес ксіпорындары мен шаруа ожалытарыны 1000 трына шаандаы саны

2004 жылды 1 суіріне

шаын бизнес ксіпорындары

1000 трына шаанда

шаруа ожалытары,ауылды жерді 1000 трынына

жмыс істеп трандары

олардан белсенділері

тіркелгені

олардан жмыс істеп трандары

азастан Республикасы

Амола

Атбе

Алматы

Атырау

Шыыс азастан

Жамбыл

Батыс азастан

араады

останай

ызылорда

Маыстау

Павлодар

Солтстік азастан

Отстік азастан

Астана аласы

Алматы аласы

6,3

4,7

5,8

2,7

6,5

4,4

2,8

4,1

5,0

4,5

3,6

8,6

3,7

16,5

24,0

3,2

2,6

2,4

2,0

2,9

2,5

1,2

2,2

2,3

2,4

2,2

3,7

1,9

1,4

8,0

12,1

25,6

11,2

15,4

35,6

7,6

22,3

20,5

10,9

25,3

18,7

7,3

8,6

13,5

14,2

46,6

0,0

20,7

7,0

10,8

28,8

4,6

21,2

15,8

8,1

21,0

9,9

2,9

4,1

8,8

10,9

41,0

0,0

Халыты ксіпкерлік белсенділігі Алматы (1000 трына шаанда 24 ксіпорын) жне Астана (16,5 ксіпорын) алаларында, сондай-а Маыстау (8,6 ксіпорын) жне Павлодар (6,9 ксіпорын) облыстарында аса жоары. Шаруа ожалытары бойынша Отстік азастан (ауылды жерді 1000 трынына шаанда 46,6 шаруа ожалыы), Алматы (35,6) жне араанды (25,3) облыстары кзге тседі.

2004 жылды 1 суіріне есептік деректер бойынша республиканы шаын бизнес ксіпорындарында жмыс істейтіндер саны 2003 жылды 1 суіріне араанда 4 %-а сіп, 481,9 мы адамды рады. Барлы жмыспен амтыландарды 32 %-дан астамы - сауда, автокліктерді, трмысты бйымдарды жне жеке адамдар пайдаланатын заттарды жндеу саласына атысты шаын бизнес ксіпорындарында, 15,3 %-ы нерксіпте, 14,9 %- ы - рылыста болып табылады.

Осы крсеткіштерді негізге ала отырып, республиканы шаын бизнес субъектілеріні экономикада андай орын алатынын айын круге болады. Сондай-а, экономиканы кннен - кнге ркендеп дамып келе жатанын да мемлекетті жасап отыран ызметтерінен круге болады.

Сонымен бірге азіргі тада елімізде шаын бизнесті несиелендіруді жааша шарттары жасалып, олар бойынша кптеген масатты баыттыр жзеге асырылуда деп айтуа болады.

3-кесте 2004 жылы атар-ыркйекте ірлерді нім ткізуден тскен табыс бойынша блу

ірлер

Облыстар, алалар

Жалпы табыстаы лес салмаы,%-бен

азастан Республикасы

Орталы

Батыс

Шыыс

Солтстік

Отстік

Астана аласы

Алматы аласы

Амола,араанды

Атбе,Атырау,Батыс азастан,Маыстау

Алматы,Шыыс азастан

останай,Павлодар,Солтстік азастан

Жамбыл,ызылорда,Отстік азастан

Астана аласы

Алматы аласы

100,0

8,2

11,7

13,9

13,3

6,9

8,8

37,2

2004 жылы атар - ыркйекте шаын бизнес ксіпорындарыны дайын німін (тауарды, ызметті) ткізуден тскен табыс 447 615,7 мы тегені рады. ірлер блінісінде жалпы табыстаы аса оматы лестік салма Алматы аласыны (37,2 %), Шыыс (13,9 %) жне Солтстік (13,3 %) ірлерді шаын бизнес ксіпорындары еншісінде.

ІІІ АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАЫ ШАЫН БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУ МЕХАНИЗМІН ЖЕТІЛДІРУДІ ЖОЛДАРЫ

3.1 Кіші бизнесті несиелендірудегі негізгі проблемалар

азастан Республикасы Президентіні 2001 жылы 7 мамырдаы Жарлыымен азастан Республикасында «Шаын ксіпкерлікті дамыту мен олдауды 2001 - 2002 жалдара арналан мемлекеттік бадарламасы» бекітілді. Оны басты масаты шаын ксіпкерлікті ндірістік саласыны серпінді дамуын амтамасыз ететін мемлекеттік олдау саясатын жетілдіру болып табылады.

Бадарламаны міндеттері оны масатымен айындалан жне олар мыналар:

- халыты жмыспен амтылуын амтамасыз ету;

- оамды бірлестіктерді шаын ксіпкерлікті олдау мен орау мселелеріндегі рлін кшейту;

- шаын ксіпкерлікті ндірістік саласын басымдылыты дамыту;

- шаын ксіпкерлікті апаратты амтамасыз ету жйесін жетілдіру жне дамыту арылы шаын ксіпкерлік субъектілеріні траты ызметі шін олайлы жадайлар жасау болып тжырымдалады.

Сонымен, жоарыда баяндаландай экономиканы жаа жадайындаы рынока туінде шаын ксіпорындар «жанама» нім ретінде болмайды. Олар елімізді ажырамайтын саяси - экономикалы жйені бірі болып табылады. Біріншіден, нарыты атынастарды тратылыы солай боландытан, халыты кптеген блігі осы атынастар жйесінде тартылады; екіншіден, нарыты жадайда олар ажетті икемділікті амтамасыз етеді, тере мамандандыруда іске асыруды жне ндірісті тарматанан кооперацияа айналдырады. Онсыз оны экономикалы тиімділігіні болуы ммкін емес. Нтижесінде, бл шаруашылы дамуыны жне лтты экономиканы серпінді суіне лкен ыпал етеді; шіншіден, шаын ксіпорындар роліні згеруі орта жне ірі ксіпорындарды ызмет етуіне тиек болады.

Республикамызда шаын бизнесті дамыту барысында шаын ксіпорындарды меншік істерін лайту жне айналым аражаттарын толытыру шін несие ресурстарын тарту проблемасы жиі кездесіп отырады. Несие алудаы иыншалытар несие ресурстарын тарту шарттарында жне таы бір ерекшелік - инфрарылымны сапасыны тмендігі болып табылады. Несие ресурстарын тарту шарттарында келесі ерекшеліктер байалады:

- кепілмен амтамасыз ету проблемасы;

- жоары дрежедегі ссудалы пайыз;

- несие ресурстарын иеленудегі мерзімні ысалыы;

- несиелендіруді жарналы кезеіні артта алуы.

Сонымен атар, инфрарылымны жетілмеуі біріншіден, банкке жаттар дайындау кезінде ксіпкерлерді білім дегейіні жетіспеушілігі; екіншіден, апаратты - консалтингтік ызметтерді жетіспеушілігі; шіншіден, шаын ксіпкерлік субъектілеріні несиелендіруді отанды жне шетелдік бадарламалардан тыс алуына байланысты болып табылады. Осы крсетілген проблемаларды негізгі екі топа блуге болады. Бірінші топ банктен несие алудаы жалпы шарттармен байланысты, ал екінші топ - несиені алу жне рсімдеу жйесіндегі ксіпкерлерді жеке проблемалары болып табылады.

Ксіпкерлік ызметте шаын ксіпорын бюджеттерін ру келесі этаптардан труы тиіс:

- шаын ксіпорын дамуындаы жалпы баыттарды рылуы;

- рбір блімге жалпы баыттар мен тапсырмаларды анытау;

- оперативті бюджеттерді дайындау;

- басару рамымен бюджет дайындыын талдау;

- орытынды бюджетті дайындау.

азастан экономикасыны нарыты атынастара туі ірі ндірістік ксіпорындарды кіші бизнеске орын беруімен айындалады. Бан себеп ретінде, кптеген ірі ксіпорындарды з уаытында ттынушыларды ажеттіліктерін анааттандыра алмауын, зіні нім сапасын бсеке нарыында жоары дрежеде крсете алмауын айтуа болады. Шаын ксіпкерлікті дамыту азіргі кезде мемлекет экономикасыны дамуына сер ететін негізгі фактор.

азіргі кезде несиелендіру саласыны таы да бір жетістігі - бл микронесилендіру болып табылады. Мемлекетті микронесиелендіру ызметін енгізуі микроксіпкерлер ызметін аржыландыруды негізгі кзі ретінде орын алды.

Микронесиені негізгі критерийлары болып мыналар табылады:

- несиені салыстырмалы кішігірім клемі;

- шаын ксіпкерлік субъектілеріні несие баытын олдануы;

- несиелендіруді ыса мерзімдері (кбінесе бір жыл іші);

- несиені сыну жне айтару шарттарыны иілмелілігі.

лемдік тжірибе микронесиелендіру жйесін реттеу дегейіне сер ететін микронесиелік йымдарды негізгі ш моделін бліп арастырды:

- микронесие беретін институттар, біра блар занамалы ы негізінде жинатарды тарту ызметін жргізу алмайды жне мемлекеттік реттеу жне адаалау ызметіне жатпайды;

- микронесиені жзеге асыратын институттар. Бл институттар елді орталы банк жаынан пруденциалды реттеуге жатызылады;

- мемлекеттік органдар жаынан толы пруденциалды реттеуге жататын, міндетті жне ерікті депозит жинатарын тарту ын иеленетін микронесие беретін институттар.

Микронесиелендіру ебек ызметін тратандыру баытындаы аржылы кмек болып табылады. азіргі тада елімізде микронесиелендіру ызметін жргізу е маызды фактор болып табылатын категорияларды бірі ретінде олданылады. Бл рал барлы айматарда, облыстарда, аудандарда, жергілікті жерлерде аржыландыруды е басты айнар кзі ретінде олданылады.

Шаын ксіпорын зіні іс - рекетінде кптеген иындытара кездеседі:

Біріншіден, шаын ксіпорындарды негізгі проблемасы - ресурсты базаны жетіспеушілігі: материал - техникалы жне аржылы. Шын мнінде халы шаруашылыында бос жерге ке жаа сектор ру кзделіп отыр. Ондаан жылдар бойы шаын ксіпорын секторы болан емес. Олай болса осындай жмысты йымдастырып, алып кететіндей ксіпкерлерде болан жо. Трындарды кпшілігіні босы арты ашасы болмады, ал з ісін бастап ксіпкер болу шін зіні аражаты жо. Саты кассаларындаы ашалар кйіп кетті. Сондытан з ісін жргізу шін тек ана несие керек болды.

Екіншіден, шаын ксіпкерлікті заа сйенерлік базасы жо деуге болады.

шіншіден, шаын ксіпкерлікті іс - рекеттерін тере талдау жасайтын жйе жо. Оларды істеген жмысынан орытынды табу иын, андай крсеткіштер арылы талдау жасап мемлекеттік жеілдік беру керек екендігін анытау иын. Кбіне тек танысты керек, ондай жадайлар коррупцияа апарады.

Шаын ксіпорындарды леуметтік ызметі жмыса амтылмаан кптеген жмыс кшін амту, ол леуметтік айшылыты иындытар - жмыссыздыты жоюа септігін тигізеді. Шаын ксіпорындар мемлекетті жан - жаты аморлыына мтаж, себебі ол трасыз ксіпкерлік рылым ретінде нарыты трасыздыына туелді. Блай дейтін себебіміз, ксіпкерлік ызметті жргізуді е алдымен мемлекет, содан кейін ксіпкер олдайды. Соан байланысты оны жргізудегі иыншылытарды алдын – алу шараларын жргізеді.

3.2 Шаын бизнесті басаруды экономикалы механизмдерін жетілдіру

Шаын бизнес ксіпорныны дамуы азастан экономикасындаы жзеге асырылан реформаларыны бірі болып табылады. лкен млшердегі инвестицияны ажет етпейтін осы ксіпорындар ана леуметтік тратылы кепілі, нарыты кеейту шаралары жне елдегі бсекеабілеттілікті жоарылату айнар кзі болып саналады.

азіргі кезде бл касіпорындарды дамыту, алдымен аржылы амтамасыз ету жне аржылы - несиелік талдауды іздеу проблемаларымен байланыстырылады. Жаашыл шарттара сйкес шаын ксіпорын капиталыны негізгі айнар кзі болып брынысынша жеткіліксіз меншік ресурстары алады. Бл шаын бизнес ксіпорныны несие нарыына жне жоары пайыз млшерлемесі жаынан баалы ааздар нарыына атысуындаы, ртрлі мемлекетік емес бадарламаларды , орларды жне кіметтік йымдарды аржылы ресурстара шектеулер оюыны нтижесі болып табылады.

Нарыты атынастар кптеген адамдарды «з ісіне» деген табии мтылуды тудырып, здеріні меншіктерін арттыра тседі. Е соында бл ызметті ерекше трі - ксіпкерлік айраткерлікті кеп соады. Сонымен, ксіпкерлік дегеніміз - адамдар мен олар ран бірлестіктерді белсенді, дербес шаруашылы ызметі. Оны кмегімен адамдар туекелге бел буып, мліктік жауапкершілікті сатай отырып, пайда табу жолын кздейді. Ксіпкерлікті шыармашылы кш - жігерді жзеге асыруа, экономикалы жне йымдастыру ісінде тапырлыа, жаашылдыа байланысты. Ксіпкерлікті жаа трыдан тсіндіргенде мынадай екі жадайа: біріншіден, коммерциялы баыт - бадара, туекелдік бел буушылы пен дербестікке, бастаан ісін аяына дейін жеткізуге, кездескен кедергілерді жее білуге; екіншіден, экономикада, йымдастыру ісінде тапырлы пен жаашылды танытуа, ылыми - техникалы прогреске жетуге тікелей атысты. Ксіпкер абылданан заа айшы келмейтін ызметті андай да болмасын трімен айналыса алады. Олар: шаруашылы - ндірістік, сауда - ктерме сату, жаартпашылы, крсетілетін консультациялы ызметтер жне баса да коммерциялы делдалды сол сияты нды ааздар операциялары.

азастан Республикасында шаын ксіпкерлікті дамыту жніндегі жеделдетілген шараларды 2005-2007 жылдара арналан бадарламсы зірленді. Бадарламаны масаты шаын ксіпкерлік субъектілері асын барынша кеейтуге жне оларды ызметін жандандыруа баытталан инстуционалды жадайларды жетілдіру есебінен азастанны бсекеге абілетін арттыру болып табылады.

Бадарлама шеберінде жргізілетін жмыстарды негізгі баыттары:

- шаын бизнес мселелері бойынша за шыаруды жаа регламентін абылдау жолымен занаманы жетілдіру;

- шаын бизнес мселелері жніндегі нормативтік ыты кесімдерді нтижелілігін адаалау институтын енгізу;

- рбір мемлекеттік органда «ыты апарат кабинетін» негізу;

- кімшілік кедергілерді азайту жне бюрократиясыздандыру;

- ксіпкерлікті олдау инфрарылымын дамыту болып табылады.

Бадарламаны міндеттері:

- мемлекетті жеке сектормен зара іс-имылыны жаа идеологиясын ру;

- кластерлік - желілік станым негізінде мір сруге абілетті инфрарылымды жйені ру жне амтамасыз ету;

- шаын ксіпкерлікті дамыту шін барынша ашы занамалы негіз ру;

- шаын ксіпкерліктегі клекелі айналымдаы ысарту.

азіргі жадайда капитализмге ауысу жолында оамды меншікті жекешелендіру арылы ірі ксіпорындарды таратып, са , шаын жне орта млшердегі ксіпорындар рылып жатыр. Ол дрыс деп айту иын. Дегенмен осы баытта ірі ксіпорындар жойылды. Ендігі мселе осы шаын ксіпорындарды ксіпкерлік ісі туралы болып отыр. Халы шаруашылыы барлы салаларында шаын ксіпорындарды болуы дниежзілік тжірибеде экономикада тиімді іс болып табылады. азіргі замандаы экономикада ірі монополистік шаруашылыа тыыз байланысты орта жне шаын дегейдегі ксіпорындар ара салматарыны зара байланысты кптеген факторлармен байланысты. Шынында да ірі фирмаларда зор материалды, аржылы, ебек ресурстары жне маманданан кадрлар бар. Олар жоары дрежеде ылыми-техникалы шешімдер абылдап, ндірісті технологиялы жаа дістерін олдана алады. Ал, екінші жаынан, соы уаытта шаын дрежелі ксіпкерлік істер орын алуда. Ол сіресе крделі аражатты жне ызметкерлер кооперациясын кп талап етпейтін салаларда жне ттыну тауарларын шыару салаларында болады.

Шаын ксіпорындарды дамуы нарыты тауар жне ызметтермен толытырады, экспортты потенциалын арттырады жне жергілікті шикізат ресурстарын тиімді пайдалануа ммкіндік жасайды. Шаын ксіпорын дниежзінде маызды орын алады. Ол тек ана ттыну сферасында емес, сол сияты кейбір блек зелдер мен механизмдерді шыару жадайында немесе жартылай фабрикаттар ндіріп негізгі басты ндірісті амтамасыз етуде маызды орын алады. Шаын ксіпкерлік субъектілері сондай-а, жеке адамдар да болуы ммкін.

Шаын бизнесті басты проблемасы - ол несие беру саясаты. Несие тек ана кепілдеме ретінде млікке беріледі. Ал кепілдікке жарайтын млік ксіпорында жоты асы, сондытан шаын ксіпорындарды керекті несиесіне кепілдік бере алмайды. Сондытан шаын бизнесті олдайтын арнайы банк, несие банкті бір блімі болуы керек.

Шаын ксіпорындар кадрларды даярлау, банктік несие алу жне информациялы ызметтерге мтаж. Шаын ксіпкерлік фирмалар азіргі жадайда делдалды сферада, сонымен атар тез айналатын сала сауда - сатты, оамды таматану, азаматты рылыс, техника жне машиналарды жндеу, т.б. салаларда орын алып отыр.Жоарыда келтірілген осы жадайларды барлыы ксіпорындаы басару шараларына келіп сйенеді. азіргі тада ызметтерді басару саласы экономиканы кптеген жатарына маызды серін тигізетін бірден бір факторларды бірі болып табылады.

азастан Республикасындаы жергілікті мемлекеттік басару туралы жаа задар елімізді ыты, саяси жне экономикалы жйесіні дамуыны жаа кезеін ескере отырып жаа кілеттіктер белгіледі. Оларды біліктілікпен жзеге асыру, сіресе ксіпкерлік сияты аса маызды жне немі дамып отыратын салада, кімдерді басарушылы жне ыты сауаттылыына, оларды жаашылды абілетіне жне е бастысы - бастамашылдыына байланысты болады.

азіргі крделі жадайда айматарда ртрлі йымды - ыты пошымдаы шаын ксіпкерлікті дамыту бірінші кезектегі іс. Айта кетелік, шаын ксіпкерлікке зады тла рмай - а ксіпкерлікпен айналысатын барлы субъектілер жне ызметтеріні жылды орташа саны 50 адамнан аспайтын жыл ішіндегі активтеріні жалпы ны орта есеппен аланда есептік крсеткіштен алпыс мы еседен аспайтын зады тлалар жатады.

азастан Республикасында олданылып жрген задар бойынша шаын ксіпкерлік субъектілеріне мемлекет наты олдау крсетеді.

Айта кетейік, ызметкерлеріні жылды орташа саны 50 адамнан аспайтын, жыл ішіндегі активтеріні жалпы ны орта есеппен аланда есептік крсеткіштен алпыс мы еседен аспайтын шаруа ожалытарыны да шаын ксіпкерлік субъектісі ретінде мемлекеттік олдауа ыы бар.

Айматарды дамытуа аражат жмсайтын инвесторлар шін тікелей аражат жмсауды мемлекеттік олдау туралы задарда кзделген тртіппен жне шарттармен біратар жеілдіктер мен преференциялар олданыла алады. Атап айтанда, біріншіден, бл мемлекеттік заттай гранттар; екіншіден, келісімшарт жасалан сттен бастап табыс салыыны, жер салыыны жне млікке салынатын салыты ставкасын 5 жыла дейінгі мерзімге негізгі ставканы 100 пайызына дейін кеміту, сондай - а одан кейінгі 5 жыла дейінгі кезеге табыс салыыны, жер салыыны жне млікке салынатын салыты ставкасын негізгі ставканы 50 пайызынан аспайтын шекте кеміту, шіншіден, инвестициялы жобаны іске асыру шін ажетті жабдытар, шикізатпен материалдар импортына кеден бажын салуды толы немесе ішінара босату.

Жеілдіктер мен преференцияларды млшері тікелей инвестиция клеміне, инвесторды жобаны іске асыру мерзімі жніндегі міндеттемелеріне, оны зін - зі теуіне, экономика секторыны басымдылыына жне баса жадайлара байланысты айындалады. Атап айтанда, азастан Республикасында шаын ксіпкерлікті дамыту мен олдауды 2001 - 2002 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасы бойынша мемлекеттік бюджеттен жыл сайын 50 миллион теге блу жоспарланып отыр.

Ксіпкерлік ызмет субъектілері зады тла рмай трып, азаматты - ыты атынастарды, сіресе шетелдік зады тлалармен атынаста белседі атысушысы болуы белгілі дрежеде иын екендігін мойындау ажет. Сондытан да соы жылдары елімізді кейбір айматарында, сіресе солтстікте, шаруа ожалытарыны зады тла ра отырып, шаруашылы жргізуді ірірек йымды - ыты трлеріне бірігу фактілері елеулі былыс болып отыраны кездейсо емес. Мндай шешім ксіпкерлікті осынау жаа субъектілеріні ебек, материал жне баса ресурстарын біріктіруге, сондай - а отайлыра ебек блінісін жне ндірісті мамандандырылуын жзеге асыруа ммкіндік береді.

Бгінде айматарда ксіпкерлікті брінен кп кездесетін субъектілері зірге азаматтарды зады тла рмай - а, дербес яки біріккен ксіпкерлік болып отыраны белгілі. Жоарыда айтанымыздай мндай азаматтар здері барып мемлекеттік тіркеуден туге, сондай - а, трылыты жеріндегі ауматы салы органында жеке ксіпкер ретінде есепке труа тиіс.

ОРТЫНДЫ.

Кзіргі уаытта нарыты атынастар жйесінде ксіпорындар келесідей айрыша ерекшеліктермен сипатталады, млшері, жмыс істеушілер саны, ай салаа жататындыы, негізгі жне айналым орларыны ны, шыарылатын нім клемі.

Сонымен ксіпорындарды 3 трін бліп крметуге болады: ірі, орта жне шаын, оларды кешені бірін-бірі толытыра отырып, экономиканы ттас азасын райды.

Ірі ксіпорындар-нарыа негізгі нім шыарушылар болып табылады. Ірі ксіпорындар-экономика «анасы», экономикалы тратылыты базисы.

Шаын жне орта ксіпорындар, немі жаарып тратын номенклатурасымен жне ассартиментімен, азана партияда нім дайындау, шектеулі ттынушылар жадайында елеусіз материалдар мен шикізатты олдану ажет болан жадайда пайда болады. Сонымен, шаын ксіпорындар нарыты салыстырмалы толан кзінде жекелеген тапсырыстарды есепке алып німді аятайды, яни са – тйек німдер ндіріледі. Сонымен атар, шаын ксіпорындар ызметтіні барлы саласында нлдік нтиже алумен байланысты жоары туекелгеие болып табылады.Бл рі инновациялы ызмет, рі жаа технологияны игеру.німні жаа трін игеру. Шаын ксіпорындарды капиталымен туекел, іріге араанда оама аз шыындар алып келеді, сондытан мемлекет шын ксіпорындарды ру жне дамыту шін арнайы жеілдікттер тртібін таайындау керек.

Сондай-а шаын бизнес сферасына здеріні туелсіз меншігі бар, шаруашылы еркіндікке ие жне з ызметі сферасыда стемділік етпейтін фирмалар жатады. Кптеген шетелдік зерттеулер шаын ксіпорындара 500 адамнан аспайтын жысшылар бар жне сату клеме 20 млн. доллардан аспайтын фирмаларды жатызады.Біра бл крсеткіштер шартты болып табылады.

азастанда шаын жне орта бизнеске бірнеше инвесторлармен рылатын, географиялы шектелеген зоналарда ызмет ететін жне нарыты шектеулі лесіне ие, басаруды рушылар жзеге асыратын, барлы негізгі стараегиялы шешімдерді здері абылдайтын ксіпорындар жатады.басару сипаты икемділігімен, формалділікті жотыымен шешімін абылдау барысында, ндіріс саласында да, басару саласында да жмысшыларды з-ара алмасуыны жоарылыымен ерекшеленеді.

Шаын жне орта бизнесті ерекшелігі ызмет ету сферасы болып табылады. Ірі ксіпорындар жаппай ндіріс жадайында, траты тауар номенклатурасымен жне ктерме сатыпалушылармен жмыс істейді. Шаындар са партиалармен шыарады,жеке ттынушыларды ажеттіліктерін анааттандырады, нарытты арнайы сегментіндегі жне екінші реттік шикізат ндірісіні алдытарын пайдаланады. Мысалы, автомобиль ндірісі-ірі ксіпорын ызметіне жатса, автомобильді жндеу-шаын жнеорта бизнес ызметі.

Шаын жне орта бизнесті келесі бір тиімді ерекшелігі калликтивті ебекке мтылуы, жмыс орны сатап алуа тырысу жне пайдаа атысуа негізделген жмысты нтижесіні максималды болуына мдделілік болып табылады.Ірі компаниалар ксіби менеджерлерді жалдайды, ал олар акционерлерді барлы талпыныстарыны ерекшеліктерін білмейді нтижесінде басару проблемаларына алып келеді, ал шаын ксіпорындарда рушыны зі менеджер, бір тла, сондытан бл жерде ешандай тсініспеушілік мселесі туындамайды.

Соы жылдары шаын жне орта бизнесті дамыту мен ксіпкерлік ызметті олдау бойынша біратар шаралар зірлеген болатын. Ол зіні нтижесін берді, статистиктерді айтуы бойынша, тіркелген ксіпкерлерді саныны артуы, жмыспен амтылан халыты лесіне де серін тигізген. Шаын ксіпорындарды нім діруді жалпы клеміндегі лес салмаы артып келеді. Шаын жне орта бизнесті роліні артуын ксіпкерлер форумыны траты жргізілуі шаын ксіпкерлікті дамыту орыны рылу, барлы екінші дегейлі банктерді шаын ксіпкерлік субъектілеріне несие беруді минимал млшерін таайындауы (банкті несие оржыныны негізгі раыздан 10%-тен за болмау), орта жне шаын ксіпкерлікті олдау Агенттігіні рылуы, шаын ксіпкерлікті лдау бойынша кімдерді ызметі ата адаалау, шаын ксіпкерлік субъектілеріні жмыстарына жадай жасау жне жеілдіктер беру.

Сонымен, кріп отыранымыздай, ойланып йымдастырылан шаын жне орта бизнес саясаты стагнациялы экономикадан шыуды бала жолы бола алады, йткені ол екі макразкономикалы проблемалармен байланыстырады-жмыспен амту жне ндірісті жандануы. Шаын ксіпорындар экономикаа барлы крсеткіштер бойынша згерістер алып келуі ммкін. зін жмыспен амтуды ынталандыру жне шаын ксіпорынды ашу е аз шыынмен жмыссызды мселесінен шыатын жол ретінде арастырылады. Соы 10 жылдыты дамыан елдердегі эконмиканы дамуы тенденциясы шаын бизнес саласына тумен байланысты. Осы салаа бсекелестікті ынталандыру, ксіпкерлікті жандануы, оам ресурстарын толыыра олдану жіне инновациялы процесті кшейту сияты негізгі міт арттыран. Батыс елдерінде шаын бизнес тиімді дамуды амтамасыз ету жне мемлекеттік экономикалы саясатты осу салсына айналан. Мемлекеттік протекционистік шаын бизесті натылануы ажет еткен, адрестілігін, жеілдіктер тек шаын ксіпорындара беріледі. Шаын ксіпорындарды ажырату барысында санды сипаты бойынша, р елдегі экономикалы жадайа байланысты ртлі пікірлер алыптасан. Жалпы сипаттамасы йымдастырылуыны арапайымдылыы, жаа нім шыаруа тез бейімделе алуы, нарыа ызмет ету, яни наты тапсырыстармен сатуа, сондай-а шаын ксіпорындарды басару жне мешікті біріктіру дрежесі болып табылады.

Скачать архив с текстом документа