Основы латинского языка

СОДЕРЖАНИЕ: Упражнения для чтения и перевода по латыни, отражающих основы грамматики и пунктуации данного языка, их значение в обучении и глубоком усвоении. Самые известные латинские изречения с переводом. Краткий латинско-русский и русско-латинский словари.

Содержание

Введение

Упражнения для чтения и перевода

Латинские изречения

Латинско-русский словарь

Русско-латинский словарь

Литература

Введение

Данное учебно-методическое пособие представляет собой практическую часть учебно-методического комплекса по латинскому языку и предназначено для студентов факультетов правоведения и экономики.

Пособие состоит из 4-х частей: упражнения для чтения и перевода, список латинских афоризмов, латинско-русский и русско-латинский словари.

В соответствии с требованиями действующей программы настоящее пособие рассчитано на 46 часов практических занятий и призвано подвести студентов к самостоятельному чтению и переводу источников на латинском языке. Учебные тексты подобраны и распределены по тематическому принципу. Выделены 23 темы-занятия. Каждое занятие включает в себя упражнения лексико-грамматического характера, тексты и предложения для перевода с латинского языка на русский, а также с русского на латинский.

Тексты распределены по рубрикам (А , В ). Здесь включены предложения для развития умений и навыков работы со словарем, грамматического анализа, перевода. Предложения различаются между собой по степени трудности, что позволяет использоать их на занятиях с учетом индивидуальности студентов. Причем рубрика А направлена на работу со студентами юридических специальностей, рубрика В носит общий характер.

В учебных текстах предусмотрена максимальная повторяемость лексических единиц и наиболее важных грамматических явлений. Цикл разработанных по каждой теме упражнений лексически и грамматически взаимосвязан с текстом задания.

В комплексе поэтапная работа с грамматическим и лексическим материалом обеспечивает последовательность и постепенность перехода к овладению лексическими и грамматическими структурами, необходимыми для чтения и понимания оригинальных текстов.

Список латинских крылатых выражений дан с переводом на русский язык и благоприятствует реализации лингвострановедческого подхода к обучению и формированию основ лингвострановедческой компетенции студентов.

В латинско-русский и русско-латинский словари включены все слова из текстов и упражнений.


Упражнения для чтения и перевода

Занятие 1.

Прочитайте латинские слова и словосочетания, объясните постановку ударения:

terra, vita, domus, esse, clarus, homo, civis, usus, aera, locus, res publca, centum, sanguis, qui, quae, quod, ratio, Terentius, Vergilius, Gajus Julius Caesar, Marcus Tullius Cicro, Roma, Caucasus, Athnae, Eurpa;

filia, janua, Phrygia, proelium, Julius, Latium, Aegyptus, triumphus, secundus, honestus, December, propinquus, Minerva;

arbter, credtor, aqula, humnus, anmus, pota, Juppter, atmus, collga, habre, gerre, respondre, impro, poplus, sentus, saeclum, tabla, amca;

jus Romnum, praetor urbnus, mores majrum, nota bene, alma mater, suum cuque, mea culpa, leges duodcim tabulrum, status quo, bona fides.

Занятие 2.

Существительные 1-го склонения. Praesens indicat vi глагола sum , esse .

Упражнение 1.

a) Просклоняйте : linguaLatna – латинский язык; querlanostra – наша жалоба; persnagrata – человек, пользующийся расположением.

b) Определите падежную форму существительных, образуйте Nom . Sing. :terr-, terr-am, terr-as, terr-rum; caus-is, caus-ae, caus-am.

Упражнение 2.

1. Scientia potentia est. 2. Historia est magistra vitae. 3. Roma est in Itali. 4. In terr et in aqu est vita. 5. In terr est vita, in lun non est. 6. Ira saepe causa injuriae est. 7. In silvis multae bestiae sunt. 8. Schola est via scientirum. 9. Amca Tulliae sum. 10. Aurra Musis amca est. 11. Natra terrrum Eurpae varia est.

Упражнение 3.

1. Земля и луна являются планетами. 2. Валерия и Юлия – подруги.

Занятие 3.

Глаголы 1–4 спряжений. Praesens indicat vi act vi . Infinit vus praesentis act vi .

Упражнение 1.

a) Определите по форме инфинитива тип спряжения глаголов : amre, audre, clamre, condre, credre, debre, dicre, docre, ducre, errre, habre, legre, laudre, mittre, movre, parre, scribre, sentre, tenre, servre, vidre, vincre.

b) Определите личную форму глаголов, спряжение, переведите на русский язык; образуйте словарную форму (1 л. ед. ч.): dic--mus, sunt, ama-s, scrib-u-nt, nega-t, hab-tis, mitt-i-t, aud-mus.

c) Проспрягайте глаголы в Praesens ind . Act .: labro 1, moveo 2, ago 3, venio 4.

Упражнение 2.

1. Non scholae, sed vitae discmus. 2. Dum vivmus, laborre debmus. 3. Sine causa nihil gignit. 4. Filia epistlam legit. 5. Tantum scimus, quantum in memori tenmus. 6. Juste judicre debtis. 7. Culpam negas. 8. Stellae et luna nautis viam monstrant. 9. Sententiam Scaevlae probmus. 10. Contumacia cumlat poenam. 11. Patriam ammus et defendmus. 12. Etiam bestia memoriam habet. 13. Si narras, audre debeo. 14. Agricla semper multum labrat.

Упражнение 3.

1. Мыдолжныхорошоработать. 2. Они любят свою родину. 3. Многие страны находятся на больших островах. 4. Дружба украшает жизнь.

Занятие 4.

2-е склонение существительных. Прилагательные 1–2 склонения. Притяжательные местоимения.

Упражнение 1.

a) Просклоняйте : familia mea, vir bonus, forum Romanum.

b) Определите падежные формы существительных : mod-os, mod-um, mod-is; instrument-o, instrument-a, instrument-rum; fabl-am, fabl-as, fabl-is; loc-i, loc-os, loc-o.

Упражнение 2.

А . 1. Arbter causam audit. 2. Arbtri reos aut condemnant aut absolvunt. 3. Agricla villam possdet. 4. Lucius Negidius testamentum facit. 5. Advocatus defendit reum in judicio. 6. Arbtri viros injustos puniunt. 7. Reus culpam suam negat. 8. Femna in famili viri sui locum filiae obtnet. 9. Titius, domnus fundi, servum vendit et pecuniam accpit. 10. Publius Sempronius servum emit et pecuniam Lucio Titio dat. 11. Justitia – fundamentum regni.

В . 1. Puri libros potrum legunt. 2. Patriam in periclis viri defendre debent. 3. Inter bella et pericla non est locus otio.4. Tua cura est, non mea. 5. In Graeci et in Itali vides pulchra monumenta Graecrum et Romanrum antiqurum. 6. Graeci et Romni non unum deum, sed multos deos colunt. 7. Amicus meus fablam pulchram libris narrat. 8. Consilium tuum plenum sapientiae est. 9. Mala herba cito crescit. 10. Si multos amcos habes, magnas divitias habes.

Упражнение 3.

1. Слава побед украшает мужей. 2. Я посылаю другу большое письмо. 3. Природа и история – учительницы нашей жизни. 4. Мужчины и женщины любят своих детей.

Apud arbtrum

Arbter noster Marcus Tullius est vir laborisus et justius. Hodi apud arbtrum multae causae privtae sunt: de debtis pecuniariis, de testamentis et de mandtis. Primus reus jam in judicio est, cetri rei etiam in judicio sunt. In numro causrum prima est causa mea de mandto et debto pecuniario. Adversarius meus est Gajus Sempronius.

Занятие 5.

Повелительноенаклонение. Imperatvus. Глаголы, сложныесesse . Личные местоимения. Возвратное местоимение.

Упражнение 1.

a) Образуйте Imperatvus sing., pl. от глаголов : imperre, tacre, credre, finre.

b) Проспрягайте глаголы в Praesens ind .: intersum, interesse; desum, deesse.

Упражнение 2.

A. 1. Causam dic. 2. Libros date. 3. Nolte credre, si inimci dicunt. 4. Noli tacre, si dicre debes. 5. Amcos semper in memori tente. 6. Reus abest in judicio. 7. Arbtri non possunt injuste judicre. 8. Dum absum, amcus meus negotia mea gerit. 9. Nolte prodre amcos. 10. Tacre non possum. 11. Si amcus meus es, tui amci mei sunt.

B. 1. Epistlas mihi scrib mittque. 2. Mecum legte, mecum scribte! 3. Credte mihi; semper vobis credo. 4. Nol me tangre!. 5. Nolte ad me venre hodie. 6. Inter domnum et servum nulla amicitia esse potest. 7. Scientia tibi deest. 8. Amcus noster tibi adest. 9. Apud Romnos proverbium est: hodie mihi, cras tibi. 10. In libris potrum nostrrum multae et verae sententiae insunt.

Упражнение 3.

1. не кричите, когда находитесь в школе. 2. Не запрещай детям гулять в твоем саду. 3. Читайте латинскую книгу медленно. 4. Мы должны помогать друзьям.

Занятие 6.

Praesens indicat vi pass vi . Infinit vus praesentis pass vi . Страдательная конструкция. Ablatvus auctris. Ablatvus instrumenti.

Упражнение 1.

a) Прспрягайте в Praesens ind. Act. и Pass. г лаголы : vincre, monstrre, punre.

b) Определите форму глаголов , их спряжение , выделите основу , образуйте форму 1- го л . ед . ч .: vocris, vocmur; intellegris, intellegtur; puntur, puniuntur.

c) Преобразуйте действительную конструкцию в страдательную, страдательную- в действительную : 1. Natra nihil sine causa gignit. 2. Stellae nautis viam monstrant. 3. Ager ab agriclis coltur. 4. Liber a disciplo legtur.

Упражнение 2.

A. 1. Reus ab advocto defendtur. 2. Querimonia habtur. 3. Matrimonium dissolvtur aut cum bona grati aut cum ir anmi. 4. Reus condemntur pro dolo malo. 5. Viri injusti ab arbtris puniuntur. 6. Argumenta culpae rei reperiuntur. 7. Sententia absolutoria reo datur. 8. Reus non debet condemnri injuste. 9. Imperitia culpae adnumertur. 10. Sententiae Messlae probantur ab amcis.

B. 1. De te fabla narratur. 2. Statuae virrum clarrum rosis ornantur. 3. Instrumenta et arma e ferro parantur. 4. Nemo debet bis punri pro uno delicto. 5. Sine causa a te accusor. 6. Troja a Graecis expugntur. 7. Luna circum terram verttur. 8. Si vis amri, am. 9. Agri et oppda bellis delentur. 10. In bello viri, femnae, libri interficiuntur.

Упражнение 3.

1. Девушки украшаются розами. 2. Луна движется вокруг земли. 3. В библиотеке нашей школы много различных книг. 4. Он часто читает книги о природе и истории разных стран.

Занятие 7.

3-е склонение существительных.

Упражнение 1.

a) Просклоняйте : dux clarus – славный полководец; civtas libra – свободное государство; labor molestus – тяжкий труд; carmen pulchrum – красивое стихотворение.

b) Определите тип склонения существительных 3-го склонения по характеру исторической основы : jus, jurisn; ratio, nisf; plebs, plebisf; fons, fontism; auctor, rism; secle, isn; honor, rism; pax, pacisf; lex, legisf; corpus, risn; ars, artisf; civis, ism, f; dens, dentism; hostis, ism; mare, marisn; nox, noctisf; turris, isf.

Упражнение 2.

A. 1. Vertas filia temprum est. 2. Judces, qui ex lege judictis, obtemperre legbus debtis. 3. Cives legbus parre debent. 4. Tempus mutat leges antquas. 5. Judces pro criminbus cives judcant. 6. Salus popli – suprma lex. 7. Voluntas testatris pro veritte habtur. 8. Sine legbus nulla est civtas, nam legbus civtas continentur. 9. Censres mores popli regunt. 10. Jus publcum privatrum pactis mutri non potest. 11. Nulla potentia supra leges esse debet. 12. Reus sine provocatine condemntur.

B. 1. In pace littrae et artes florent. 2. Causa arbrum, florum, herbrum in seminbus est. 3. Homo locum ornat, non homnem locus. 4. Interdum sub nomne pacis bellum occulttur. 5. Amor etiam deos tangit. 6. Magna est lingurum inter homnes varitas. 7. Tu, si anmo regris, rex es, si corpre, servus. 8. Titus Livius in libris suis fablam de Romlo et Remo narrat.

Упражнение 3.

1. Все государства управляютяс законами. 2. История имеет свои законы. 3. Все ученики изучают в школах поэмы Гомера. 4. Река имеет высокие берега. 5. Рабы не имеют голоса.

De Apollne et Dina

Apollo a Graecis et Romnis frater Dinae puttur. Apollnis et Dinae pater est Juppter, mater Latna. Apollni Sol sacer est, Dinae Luna. Arma Apollnis et Dinae sagittae sunt. Potae antiqui Apollnem Musrum ducem, potrum patrem, carmnum auctrem, medicnae inventrem nomnant. Multa templa et oracla Apollni sacra sunt. Oraclum Delphcum praecipue clarum est.


Занятие 8.

Прилагательные 2-й группы. Participium praesentis act vi .

Упражнение 1.

a) Просклоняйте и переведите на русский язык сочетания : miles fortis, poena levis, lex specilis.

b) Образуйте от данного глагола Р articipium praes . Act . и просклоняйте его вместе с приведенным существительным : homo (legre), poplus (vincre).

Упражнение 2.

A. 1. Omnes homnes libri esse cupiunt. 2. Lex brevis esse oportet. 3. Quod attinet ad jus civle, servi pro nullis habentur, quod ad jus naturle attinet, omnes homnes aequles sunt. 4. Primus inter pares. 5. Durum civittum civis nostro jure nemo potest esse. 6. Patria est commnis omnium civium parens. 7. Patiens et fortis se ipsum felcem facit. 8. Fortes fortna adjuvat. 9. Justitia est constans et perpetua voluntas jus suum cuique tribuens.

B. Longum et difficle est iter per praecepta, breve et effcax per exempla. 2. Multi flores hominbus utles sunt. 3. Dives est, qui sapiens est. 4. Divitiae homnem felcem non faciunt. 5. Homo, verum dicens, mendax appelltur. 6. Apud Herodtum, patrem historiae, sunt innumerables fablae. 7. Vita homnum brevis est. 8. Non est faclis ad astra via. 9. Nemo potest omnia scire. 10. Natrammutredifficleest.

Упражнение 3.

1. Из разных травлюди изготавливают лекарства. 2. Лекции читаются опытными учителями. 3. В Афинах все свободные люди могли читать и писать. 4. Храбрым судьба помогает. 5. Истина пишет свои законы.

Занятие 9.

Степени сравнения прилагательных. Степени сравнения наречий. Ablat vus comparati nis . Genet vus partit vus .

Упражнение 1.

a) Образуйте степени сравнения следующих прилагательных :

altus, a, um; rarus, a, um; pulcher, chra, chrum; acer, acris, acre; atrox, cis; gravis, e; utlis, e.

b) В данных слолвосочетаниях преобразуйте положительную степень прилагательных в сравнительную и просклоняйте словосочетания в их новом виде:

lexdura (суровый закон); parsmagna (значительная доля); anmalutle (полезное животное); virbonus (добрый муж).

Упражнение2.

A. 1. Dolus malus gravior est dolo eventuli. 2. Probatines debent esse luce clarires. 3. Nemo ex suo delicto suam condicinem melirem facre potest. 4. Leges Romanrum melires, quam leges Graecrum sunt. 5. Cato semper optmos viros et justissmas civittes defendit. 6. Servi misserrmi homnes civittis Romnae sunt. 7. Pares cum parbus facillme conveniunt. 8. Nulla est terra patria melior.

B. 1. Homnes amplius oclis, quam aurbus credunt. 2. Ar est levior, quam aqua. 3. Montes Asiae altires sunt, quam montes Eurpae. 4. Amicitia bonrum virrum firmissma est. 5. Lingua celris est, mens celerior. 6. Gravires et difficilires anmi sunt morbi, quam corpris. 7. Libertas, leges et pax sunt optma dona. 8. Vetra proverbia brevter et simplicbus verbis prudentiam popli exprmunt. 9. Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est.

Упражнение 3.

1. Старый друг – лучший друг. 2. Человеческий ум быстрее всего. 3. Почести рождаются большим трудом. 4. Гомер – славнейший из поэтов Греции. 5. Золото и драгоценности не делают людей счастливыми.

Captis deminutio

Captis deminutinis tria genra sunt: maxma, media, minma. Nam tria habmus: liberttem, civittem, familiam. Si liberttem amittmus, maxma est captis deminutio. Si liberttem retinmus, sed civittem amittmus, media est captis deminutio. Si et libertas et civtas retinentur, familia tantum muttur, minma est captis deminutio.

Занятие 10.

4-е склонение существительных. 5-е склонение существительных.

Упражнение 1.

a) Просклоняйте и переведите на русский язык сочетания : fructusdulcis, gradusaltus, resincorporles, spesultma.

b) Определите форму существительных : aci, sp, exerctu, man, camp, popl, vir, fabl, patri, v, animl, nomn, reg, sermn; exercituum, dirum, noctium, lenum; tauros, casus, scholas, partes; lacrmam, patrem, locum, vim, spem; verbis, hominbus, casbus, dibus; oppda, nomna, maria, cornua.

Упражнение 2.

A. 1. Edicta sunt praecepta magistratuum popli Romni. 2. Damnum aut casu, aut culpa fit. 3. Sentus permittit consli bellum gerre. 4. Usus fructus in multis casbus pars dominii est. 5. Jus edicendi habent magistrtus popli Romni. 6. Res corporles tangi possunt, velut fundus, homo, vestis, aurum, argentum et denque aliae res innumerables. 7. Juris prudentia est divinrum et humanrum rerum notitia, justi et injusti scientia. 8. Poena sine fraude esse non potest. 9. Lapsus varii sunt: lapsus linguae, memoriae. 10. Publcum jus est, quod ad statum rei publcae Romnae spectat, jus privtum, quod ad singulrum utilittem. 11. Senatres defendunt rem publcam Romnam a rebus novis.

B. 1. Canes sunt custdes domuum. 2. Caesar exerctum Romnum contra hostes ducit. 3. Non solum cives, sed etiam magistrtus legbus parre debent. 4. Cornua habent praecipue quadrupdes. 5. Homni quinque sunt sensus. Sedes quattuor sensuum est in capte: visus est in oclis, audtus in aurbus, odortus in narbus, gustatus in palto et in lingu. Tactus est praecipue in digtis. 6. Verbis sensus nostros exprimre interdum non possmus. 7. Nostri miltes partem navium deprmunt, nonnullas cum hominbus capiunt, relquas in portum compellunt. 8. Sine duce exerctus corpus est sine spirtu. 9. Ex fructu arbor cognosctur.

Упражнение 3.

1. Римское войско побеждает врагов. 2. Цезарь имеет надежду победить. 3. Мы знаем о славных подвигах римских граждан.

Занятие 11.

Imperfectum indicatvi actvi et passvi. Futrum I indicatvi actvi et passvi. Imperfectum indicatvi et Futrum I indicatvi глаголаsum, esse и сложных с ним.

Упражнение 1.

a) Проспрягайте глаголы в Imperfectum ind. Act. et Pass., Futrum ind. Act. et Pass .: veto 1, permitto 3, moneo 2, definio 4.

b) Прерведите на латинский язык : «он показывал», «вы показываете», «нас будут показывать», «ты запрещал», «мы запрещаем», «они будут запрещать», «я описывал», «их описывали», «нас будут описывать», «вы устанавливаете», «я устанавливал», «устанавливалось», «они убедятся», «вас убеждали».

Упражнение 2.

A. 1. Advoctus in foro causam dicbat. 2. Reus culpam suam negbat. 3. Servi pro nullis habebantur. 4. Si quis a consle quaestrem parricidii condemnabtur, is ad poplum provocre potrat. 5. Romni multos deos colbant. 6. Primum reges civittem Romnam regbant. 7. Leges Romnae sevrae erant. 8. Reus non potrat suam causam ipse dicre. 9. Dum abram, amcus meus negotia mea gerbat. 10. Semper colmus justas leges civittis nostrae. 11. Culpam rei demonstrre non potertis. 12. Bella injusta semper erant causa multrum malrum.

B. 1. Alius nunc sum, atque ante eram. 2. Magistri puerrum Romanrum plerumque servi Graeci erant, non libri viri. 3. Describtur ab Homro bellum longum, quod Graeci cum Trojnis gerbant. 4. Apud Romnos multi servi in ludis gladiatoriis exercebantur. 5. Si necessarium erit pro patria nostra pugnre, ad arma vocabmur, contra inimcos ducmur. 6. Alexander Magnus, Philippi filius, claros magistros habbat. 7. In numro magistrrum Alexandri praeclrus Graecrum philosophus Aristotles erat. 8. Aspra et dura vita tua erit, amce, nisi semper laborbis. 9. Dolor tempre, non lacrmis mollitur.

Упражнение 3.

1. ДревнийРимуправлялсяцарями. 2. Жизнь рабов была жалкой и несчастной. 3. В Риме воры сурово наказывались. 4. Греки долго не могли захватить Трою. 5. Дети в Спарте уважали родителей.

Занятие 12.

Местоимения: указательные, относительные, отрицательные.

Упражнение 1.

a) Просклоняйте словосочетания:

is vir honestus (этот честный муж);

hic adversus tuus (этот твой противник);

haec causa gravis (эта серьезная причина);

id donum lagrum (этот щедрый дар)

b) Определите местоимения и их формы: sibi, tuo, illi, qu, cujus, nobis, his, ipsos, cui, horum, iis, quem, hos, suam.

Упражнение 2.

A. 1. Debmus facre ea, quae leges imprant. 2. Cum collgo argumenta causrum, non tamen ea numerre soleo, quam expendre. 3. Juris praecepta sunt haec: honeste vivre, altrum non laedre, suum cuique (каждому) tribure. 4. Judces condemnant eos, qui delicta efficiunt. 5. Parmus legbus civitte nostrae. 6. Quisque poplus suum jus sibi constituit. 7. Lex est, quod poplus jubet et constituit. 8. Amci defenduntur a nobis in periclis. 9. Id, quod nostrum est, sine facto nostro ad alium transferre non potest.

B. 1. Haec est codicio, sine qua non potest res evenre. 2. Belgae proxmi sunt Germnis, qui trans Rhenum inclunt quibuscum continenter bellum gerunt. 3. In nobis ipsis est orgo omnium malrum. 4. Primus cujusque mensis dies apud Romnos Kalendae dicebtur. 5. Maxma est laus Achillis et Ulixis: hujus viri prudenti nobis placet, illus fortitdo. 6. Qualis homo ipse est, talis ejus est oratio. 7. Non is betus est, cujus divitiae magnae sunt, sed is, qui sua sorte contentus est.

Упражнение 3.

1. Вам я ничего не должен. 2. Тебе я верю всегда. 3. Римляне ценили тех ораторов, которые были самыми красноречивыми.

De perfidia punta

Olim bellum erat inter Romam et Falerios, oppdum Romae proxmum, et Romni ante Falerios castra habbant. Puri Faliscrum autem etiam in bello extra oppdum se exercbant. Aliquando Faliscus quidam cum puris nonnullis in castra Romna intrat et Romnis dicit: «Frustra oppdum nostrum oppugnabtis: armis id expugnre non potertis, sed dolo inclas superabtis. Vidtis puros istos: eos vobis mando ac ita Romnis victoriam paro.» Sed Romni ei respondent:» Contra viros arma habmus, nunquam ea contra puros capimus. Semper armis pugnmus; itque Faliscos dolo insidiisque superre non possmus. Puros domum remittmus, te autem merto punimus.»

Занятие 13.

Основныеформыглагола. Основыглагола. Perfectum indicatvi actvi.

Упражнение 1.

a) Проспрягайие в Perfectum ind . Act . глаголы: venio, vni, ventum, venre (приходить), video, vdi, visum, vidre (видеть), vinco, vci, victum, vincre (побеждать), voco 1 (звать).

b) Определите форму глаголов и переведите на русский язык: fuistis, potuistis; fci, respondi; misrunt, expugnavrunt; scripsmus, necvit, duxmus, msi, portavrunt.

Упражнение 2.

А. 1. Sentus decrvit. Consles decrevrunt. 2. Avus scripsit herdem neptem suum. 3. Sentus Catilnam hostem popli appelvit et contra eum exerctum misit. 4. Hostes pacem fecrunt et obsdes dedrunt. 5. Bella civlia delevrunt multas divitias Romae. 6. Lucius Titius uxrem Maeviam duxit; dende Maevia Titio repudium misit atque Aulo Sejo nupsit. 7. Filius a patre heredittem accpit. 8. Judces merto reos pro delictis punivrunt.

B. 1. Senatres Romni Cicernem conslem, postquam civittem Romnam servvit. 2. Promisisti ad me venre, sed non venisti. 3. Miltes Romni multas urbes in Gallia expugnavrunt et ingentem erum numrum delevrunt. 4. Juppter, in taurum conversus, Eurpam rapuit et in Cretam transportvit. 5. Hannbal, dux Carthaginiensium, ultmos suae vitae annos in regno Prusiae vixit. 6. Miltes Caesris montem ceprunt et ibi prope hostes castra posurunt. 7. Primus rex Trojanrum fuit. Hecba fuit uxor Primi.8. Alexander Magnus postquam exerctum in Asiam transportvit, Persas ad Grancum flumen proelio atrci vcit totamque Asiam servitte barbarrum libervit.

Упражнение 3.

1. Враги захватили и разрушили город. 2. Сцену театра украшали цветами. 3. Ромул и Рем построили Рим. 4. Цицерон был известнейшим римским оратором.

Res mancpi et nec mancpi I

Omnes res aut mancpi aut nec mancpi sunt.

Mancpi res sunt omnia praedia in Italco solo, tam rustca, qualis est fundus, quam urbna, qualis est domus; item jura praedirum rusticrum, velut via, iter, actus, aquaeductus; item servi et quadrupdes, velut boves, muli, equi, asni.

Cetrae res nec mancpi sunt.

( Ulp .)

Занятие 14.

Перфектные времена активного залога.

Упражнение 1.

a) П p оспрягайте в Perfectum , Plusquamperfectum , Fut rum II ind . Act . глаголы: mitto, misi, missum, re (посылать); continuo, vi, tum, re (соединять); prodo, ddi, dtum, re (предавать).

b) Определите форму глаголов и переведите на русский язык : fuistis, potuistis, misi, respondi, misrunt, expugnavrunt, putavrat, conscripsrat, scripsmus, potuermus, collocavrint, interfurint, tulrunt, tulrant, prodit, voluisti, voluras.

Упражнение 2.

А . 1. Ariovistus, rex Germanrum, tertiam partem agri Sequanrum occupavrat. 2. Proserpnam, filiam Jovis et Cerri, Pluto uxrem duxrat. 3. Causa belli fuit, quod Romni agrum Sabnum ferro ignique vastavrant. 4. Themistocles restituit muros, quos Persae delevrant. 5. Philippus, Macednum rex, Lacedaemoniis scripsit: «Si in Laconcam venro, finbus vos exturbbo». Lacedaemonii rescripsrunt: «Si». 6. Horatio Coclti, quod insigni fortitudne Romam servavrat, cives grati aeneam statuam collocavrunt. 7. Respondbo tibi, sed non ante, quam tu ipse mihi respondris.8. Sententiam mutabtis, si omnia audivertis.

Упражнение 3.

1. Нашастранабыласпасенахрабрымимужами. 2. Мой друг был обвинен несправедливо.

De Gallis

Galli, gens maxme bellicsa, Alpes superavrant et magnam partem Italiae ferro ignque vastbant. Postquam miltes Romnos fugavrunt, urbi Romae appropinquavrunt et agros vastre coeprunt. Romni uxres et libros in Capitolium, arcem Romae, condidrunt, senes autem, de salte patriae desperantes, forti anmo hostes advenientes in foro exspectbant. Galli, postquam in urbem intravrunt eamque cremavrunt, omnes senes trucidavrunt, Capitolium oppugnavrunt. Silenti nocte Galli Capitolium expugnre constiturunt, sed clamor ansrum custdes defatigtos e somno excitvit. Manlius, dux erum, statim miltes ad arma vocvit et hostes replit. Jure igtur Romni nomen Manlii celebravrunt, Capitolnum eum appellantes.

Res mancpi et nec mancpi II

Magna autem differentia est rerum mancpi et nec mancpi. Nam res nec mancpi ipstraditine pleno jure alterus fiunt, si modo corporles sunt et ob id recipiunt traditinem.

Itque si tibi vestem vel aurum vel argentum tradidro sive ex venditinis caussive ex donatinis sive quvis aliex caus, statim tua fit ea res.

Mancpi vero res sunt, quae per mancipatinem ad alium transferuntur.

(Gai.)

Занятие 15.

Participia.

Упражнение 1.

a) Образуйте причастия настоящего , прошедшего и будущего времени , переведите на русск . яз .: capio, cpi, captum, re; pugno, vi, tum, re; doceo, docui, doctum, re.

b) Определите склонение причастий; образуйте от данных причастий Abl . Sing . и Pl .; Acc . Sing . и Pl .: dans, dantis; habens, habentis; lectrus, a, um; conversus, a, um; veniens, venientis; tractus, a, um; quaesitrus, a, um.

Упражнение 2.

А . 1. Gajus pater historiae juris Romni appelltus est. 2. Terra est commnis patria omnium laborantium. 3. Leges Romanrum, ad rem publcam pertinentes, sevrae erant. 4. Judces, consilium capientes in privtas et publcas causas, justi esse debent. 5. Tactus scribit: Bellum descriptrus sum, quod Romni cum Germnis gerbant. 6. Eum homnem defensrus sum, quod is delictum non fecit. 7. Fines nostros a hostium imptu defensri sumus.

B. 1. Multa capientbus desunt multa. 2. Homo verum non dicens mendax appelltur. 3. Alexander Magnus statuas a Xerxe captas Atheniensbus misit. 4. Hostes appropinquant urbem oppugnatri et agros vastatri. 5. Juppter, in taurum conversus, Eurpam rapuit et in Cretam transportvit. 6. Helvetii patriam reliqurunt novas sedes quaesitri. 7. Romni et Graeci capta cornis et florbus ornbant.

Упражнение 3.

1. Граждане, оскорбившие достоинство императора, сурово наказывались. 2. Друг хорошо вел дела, доверенные ему.

Занятие 16.

Перфектные времена страдательного залога.

Упражнение 1.

a) Проспрягайте во всех временах системы перфекта страдательного залога глаголы: construo, construxi, constructum, construre; moveo, mvi, mtum, movre.

b) Определите формы глаголов, переведите на русский язык : monstrtusest, monstrtuserat, monstrtuserit; condidisti, condidras, condidris; dicunt, dicbat, dicet; mutmur, mutabrum, mutabmur.

Упражнение 2.

A. 1. Roma condda est a Romlo et Remo. 2. Lex a consle lata est. 3. Caesar a conjuratorbus in curia nectus est. 4. Leges Romnae a multis jurisprudentbus inventae sunt. 5. Libertas et vita civium exerctu defensae erant. 6. Cicro a senatorbus pater patriae appelltus est. 7. Voluntas testatris, quae in testamento scripta est, legis vim habet et non muttur.8. Ex serv libertus est.

B. 1. Troja a Graecis delta est, sed memoria Trojae ab Homro pot servta est. 2. Eloquentia data est multis, sapientia paucis. 3. In templo Apollnis Delphco inscriptum erat: «Nosce te ipsum». 4. Babylon altis muris cincta erat. 5. Alexander Magnus ab Aristotle, viro sapienti, erudtus est. 6. Romlus et Remus, ut fama est, in eisdem locis, ubi flumne Tibri exposti et a pastre educti erant, urbem condre staturunt. 7. Socii Ulixis boves sacras Solis dei interfecrunt et ad cenam paravrunt; e de caus in alto mari omnes naves Ulixis fractae et socii ejus necti sunt. Ipse Ulises, tempestte coactus, ad inslam Ogygiam pervnit, ubi apud nympham Calypso septem annos vixit. Postquam Calypso, a deis admonta, eum in patriam remsit, navis ejus a Neptno deo fracta est. Ulixes, fame et frigre confectus, ad Phaecum inslam actus est, qui eum bene acceprunt et paulo post in patriam misrunt.

Упражнение 3.

1. Сыновья были назначены наследниками. 2. Обвиняемый был оправдан судьей.

Занятие 17.

Отложительные, полуотложительные глаголы.

Упражнение 1.

a) Проспрягайте во всех временах индикатива глаголы : arbitror 1, loquor 3.

b) Образуйте причастия от глаголов : sequor 3, orior 4.

c) Напишите основные формы глаголов : aggrdior, congrdior, egrdior, ingrdior, progrdior, regrdior. Какие вы знаете в новых языках слова, образованные от этих глаголов?

Упражнение 2.

A. 1. Qui nascuntur, patris familiam sequuntur. 2. Hostes oppda nostra aggrediebantur. 3. Amcus pollictus est pecuniam brevi reddre. 4. Leges scriptae Romae quinto saeclo ante aeram nostram ortae sunt. 5. Plebs quertur injurias patricirum. 6. Omnes gaudmus libertte et justitia. 7. Poplus Romnus partim suo proprio, partim commni omnium jure uttur.

B. 1. Potae nascuntur, oratres fiunt. 2. Malus miles est, qui imperatrem gemens sequtur. 3. Thales, unus e sapientbus Graecrum, omnia ex aqua orta esse docbat. 4. Ut arbitrtur, ita loqutur. 5. Quidquid est natum, mortur. Quidquid mortur, natum erat. 6. Proelio trans Rhenum nuntito, Suebi, qui ad ripas Rheni venrant, domum reverti coeprunt. 7. Audentesfortnajuvat.

Упражнение 3.

1. Судьи преследуют несправедливость. 2. Александр Великий умер в Вавилоне.

Занятие 18.

Gerundium . Gerundivum .

Упражнение 1.

a) Образуйте герундив от глаголов : voco 1, loquor 3, traho 3, fallo 3, patior 3.

b) Напишите Gen . и Abl . Герундия от глаголов: amo 1, teneo 2, vinco 3, nascor 3, venio 4.

c) Переведите на русский язык: 1. Epistla scripta est. Epistla scribenda est. 2. Patriam defendmus. Patria nobis defendenda est.

Упражнение 2.

A. 1. Dicendo dicre, scribendo scribre discmus. 2. Libertas est potestas faciendi id, quod jure licet. 3. Magistrtus popli Romni jus edicendi habent. 4. Lex jubet, quae facienda sunt, prohibetque contraria. 5. Nobis legbus parendum est. 6. Culpa demonstrta punienda est. 7. Ars scribendi.8. Pax quaerenda est.9. Studium honeste vivendi.10. Quod erat demonstrandum.

B. 1. Homnis mens discendo altur et cogitando. 2. Veste frigris depellendi caus reperta est. 3. Et libris et viris libri legendi sunt. 4. Gutta cavat lapdem non vi, sed saepe cadendo. 5. Vera sententia apud antquos erat non ars dicendi, sed ars tacendi difficillma est. 6. Caesar belli gerendi faculttem propter anni tempus non habbat. 7. Consilia prudentium virrum audienda sunt.8. Oclis magis habenda fides, quam aurbus est.9. Nihil sine ratine faciendum est.

Упражнение 3.

1. Этот дом удобен для жилья. 2. Дети должны читать книги. 3. Мы упражняем нашу память чтением.

Занятие 19.

Числительные: количественные, порядковые.

Упражнение 1.

a) Просклоняйте и переведите на русский язык сочетания: unusgradus, duaeurbes, triatempra, ducentaescholae.

b) К каким латинским числительным восходят слова : уния, дуэт, трио, квартет, квинтет, секстет, октет, дециметр, процент.

Упражнение 2.

А . 1. Unus testis – nullus testis. 2. Roma anno septigentesmo quinquagesmo tertio condta est. 3. Duo litgant, tertius gaudet. 4. Leges duodcim tabulrum anno ab urbe condta quadringentesmo edtae sunt. 5. Duas uxres edem tempre habre non licet. 6. Factum unus altri nocre non debet. 7. Quattuor sunt anni tempra: ver, aestas, autumnus, hiems.

B. Duas tantum res poplus Romnus optat: panem et circenses. 2. Condta est Carthgo octoginta dubus annis ante quam Roma. 3. Quinque sunt libri Cicernis de summo bono, sex de republca. 4. Sunt duodcim menses anni. 5. Antiquis Graecis et Romnis tres partes terrrum notae sunt: Asia, Afrca, Eurpa. 6. Terra semel in anno, luna duodecies cursum suum circum solem confcit. 7. Duocumfaciuntidem, nonestidem.

Упражнение 3.

1. В году 12 месяцев и 4 времени года: весна, лето, осень, зима. 2. Пес Цербер имел три головы. 3. Греки были у стен Трои 10 лет.

Занятие 20.

Infinitvi. Accusatvus cum infinitvo.

Упражнение 1.

а) Образуйте шесть форм инфинитива от глаголов : accso 1, moveo 2, absolvo 3, finio 4.

b) В предложенииVideo pu rum leg re поставьте инфинитив в прошедшем и будущем времени. В предложенииCaesar cred bat se opp dum opugnat rum esse замените действительную конструкцию страдательной.

Упражнение 2.

A. 1. Legem brevis esse oportet. 2. Lex jubet scelertos punri. 3. Ulpinus dicit sententiam Julini veram esse. 4. Reus dicit se scelus non fecisse. 5. Spero me culpam tuam demonstratrum esse. 6. Putmus leges Romanrum esse justas necessariasque. 7. Scimus Gaium juris prudentem clarum fuisse. 8. Publium Sempronium herdem meum esse jubeo.

B. 1. Homnes antqui credbant varios deos et fata orbem terrrum regre. 2. Dux miltes castra munre jussit. 3. Augustus carmna Vergilii contra testamentum ejus cremri vetuit. 4. Scimus Cicernem oratrem fuisse clarum. 5. Scriptres vetres Romam a Romlo et Remo condtam esse tradunt. 6. Legti Helvetirum Caesri dixrunt se obsdes datros esse. 7. Darus, rex Persrum, sperbat a se Graecos facle victum iri.

Упражнение 3.

1. Сократ сказал, что ничего не знает. 2. цезарь сообщает, что римляне одерживают победу над галлами. 3. Известно, что консулы избирарись ежегодно.

Занятие 21.

Nominatvus cum infinitvo.

Упражнение 1.

a) Преобразуйте оборот acc . c inf . в оборот nom . c . inf .: TraduntRomlumurbemRomamcondidisse. TradunturbemRomamaRomlocondtamesse.

b) Образуйте все причастия и инфинитивы от глаголов: ago, gi, actum. re; existmo 1; sentio, sensi, sensum, re.

Упражнение 2.

A. 1. Sententia Pauli vera esse vidtur. 2. Qui tacet, consentre vidtur. 3. Dictur consul novam legem tulisse. 4. Cicro eloquentia omnes oratres superavisse dictur. 5. Reus juste puntus esse existimtur. 6. Lege duodcim tabulrum patrnus vetabtur clienti fraudem facre. 7. Fortna dictur caeca esse.

B. 1. Consles jubentur scribre exerctum. 2. Foedus a Trojnis ruptum esse dictur. 3. Post itinra longa Ulixes dictur ad Phecum inslam pervenisse. 4. Aespus servus fuisse tradtur. 5. Minerva ex capte Jovis nata esse dicebtur. 6. Suebi centum pagos habre dicuntur. 7. Aristdes vir justissmus fuisse puttur. 8. Consuetdo et mos vim legis habre videntur.

Упражнение 3.

1. Все знают, что Цицерон был известнейшим римским оратором. 2. Кажется, что календы являются первым днем месяца.

Занятие 22.

Ablatvus absoltus.

Упражнение 1.

a) Образуйте причастия настоящего и прошедшего времени от глаголов: muto 1; prohibeo, ui, tum, re; constituo, ui, tum, re.

b) В предложении Troj del ta , Graeci domos revert runt определите оборот и переведите его всеми возможными способами.

c) В предложении Cum Caesar in Galliam v nit , ibi duae facti nes erant замените придаточное предложение оборотом ablat vus absol tus .

Упражнение 2.

A. 1. Lex, nemne contradicente, probta est. 2. Caus cognt, praetor actinem dat aut dengat. 3. Qui, vetante praetre, fecit, adversus edictum fecisse vidtur. 4. Crescente maliti, crescre debet et poena. 5. Imminentbus periclis, nobis defendendum est. 6. Actre non probante, reus absolvtur. 7. Causin judicio vict, advoctus gaudet.

B. 1. Artes innumerables repertae sunt, docente natr. 2. Hostbus circumventis, Romni proelium commitre constiturunt. 3. Me absente, consilium bonum captum est. 4. Fama est philosphum Pythagram, Tarquinio Superbo regnante, in Italiam venisse. 5. Bello Helvetirum confecto, totus fere Galliae legti ad Caesrem convenrunt. 6. Re frumentari compart, Caesar castra movit. 7. Castris muntis, Caesar ad oppugnatinem se comparre coepit.

Упражнение 3.

1. Окружив врагов, римляне решили начать сражение. 2. Когда приходит весна, расцветают цветы. 3. Говорят, что император Нерон был очень жесток.

Занятие23.

Conjunctvus: образование, общее значение, употребление в независимых предложениях.

Упражнение 1.

а) Проспрягайте в ind . et conj . act .глаголы: delecto 1; maneo, mansi, mansum 2; protestor 3.

b) Определите формы глаголов: sis, es, audias, audris, agmus, agmus, habbant, potrant, mutat, mutbat, mutet, mutbit.

Упражнение 2.

A . 1. Gaudemusigtur, juvnesdumsumus. 2. Ammus patriam nostram et paremus legbus ejus. 3. Valeant cives mei, sint incolmes, sint beti. 4. Ferat praetor legem novam. 5. Puniant cives imprbi. 6. Quis putret? 7. Quid faciam? 8. An reus culpam suam negret? 9. Absint doli mali in anmis nostris. 10. Absolvtur culp reus.

B. 1. Vocem ratinis semper audimus. 2. Imitmur exempla bonrum et sapientium virrum. 3. Amtis patriam vestram et paretis legbus ejus. 4. Qui dedit beneficium, taceat; narret, qui accpit. 5. Dum spirmus, spermus. 6. Audiantur consilia sapientium homnum. 7. Quod sentmus loqumur, quod loqumur sentimus. 8. Semper a vobis dicantur, quod verum est, at ne dicantur omnia omnbus.

Упражнение 3.

1. Давайте хорошо учиться. 2. Пусть процветает наша родина. 3. Я надеюсь, что ты скоро придешь.

Латинские изречения

Abovo. – С яйца; с самого начала; abovousqueadmala – от яйца до яблок (у древних римлян обед начинался с яиц и кончался фруктами); с начала до конца.

Alea jacta est. (Caesar) – Жребийброшен.

Aliamaettemaliadecet. – Каждому возрасту подобает свое.

Almamater – мать – кормилица (традиционное название ВУЗа).

Alterego. – Второе «Я». (О близком друге).

Amantes – amentes. – Любящие – безумные.

Amicitiaaequaltas. – Дружба – это равенство.

AmcusPlato, sedmagisamcaestvertas. – Платон – друг, но истина еще больший друг. Истина дороже всего (слова, приписываемые Аристотелю).

осторожно.

Amcusverusraraavisest. – Настоящий друг – редкая птица.

Ars longa – vita brevis. – Искусство вечно – жизнь коротка.

Aqulanoncaptatmuscas. – Орел не ловит мух.

Auditur et altra pars. – Следует выслушать и другую сторону.

Aureamediocrtas – золотая середина.

AutCaesarautnihil. – Или Цезарь или ничего.

Ave, Caesar, moritri te saltant! Да здравствует Цезарь, идущие на смерть приветствуют тебя!

Bisvincit, quisevincit. – Дважды побеждает, кто себя побеждает.

Bonafide. – По совести. Честно. Чистосердечно. Искренно.

Casusbelli. – Повод к войне.

Caus cadre – проиграть дело.

Causamdicre – вести судебное дело.

Causamdiscre- изучать дело.

Causamvincre – выиграть дело.

Clavusclavopelltur. – Клин клином вышибают.

Cogtoergosum. – Я мыслю, следовательно, существую. (Декарт).

Cognosceteipsum. – Познай самого себя.

Consuetdoestaltranatra. – Привычка – вторая натура.

Contra factum non est argumentum – Противфактанетаргумента.

Cum tacent, clamant (Сiсro). – Когдамолчат, кричат. Красноречивое молчание.

Degustbusnondisputandum. – О вкусах не спорят.

Demortuisautbene, autnihil. – О мертвых или хорошо, или ничего.

Dictum – factum. – Сказано – сделано.

Divdeetimpra! – Разделяй и властвуй!

Dixietanmamlevvi. – Сказал и облегчил тем душу.

Docendodiscmus. – Уча (других), мы учимся (сами).

Do, utdes. – Даю, чтобы и ты мне дал.

Dumspiro, spero. – Пока дышу, надеюсь.

Duralex, sedlex. – Суров закон, но закон.

Epistlanonerubescit (Cicro). – Письмо не краснеет. Бумага все стерпит.

Elephantumexmuscafacis. – Ты делаешь из мухи слона.

Errre humnum est (Senca). – Человеку свойственно ошибаться.

Estmodusinrebus.-Есть мера в вещах. Всему есть предел.

Fci, quodpotui. – Я сделал, что мог.

Festnalente. – Торопись медленно.

Fundamentumjustitiaeestfides. – Верность – основа справедливости.

Homosapiens – человек разумный.

Homosum: humninihilamealinumest. – Я человек, и ничто человеческое мне не чуждо.

Honresmutantmores, sedraroinmelires. – Почести меняют нравыб но редко в лучшую сторону.

Ibivictoria, ubiconcordia. – Там победа, где согласие.

Ignorantia non est argumentum. – Незнаниенеаргумент.

In herbis esse. – щезеленым. Молодо – зелено.

Interarmasilentleges. – Среди оружия молчат законы.

Jusestarsbonietaequi. – Право есть искусство добра и справедливости.

Legembrevemesseoportet. – Закон должен быть кратким.

Lexposteriordergatpriri. – Позднейшим законом отменяется более ранний.

Littrascriptamanet. – Написанная буква остается.

Lupusnonmordetlupum. – Волк не кусает волка.

Manifestumnonegetprobatine. – Очевидное не нуждается в доказательстве.

Manus manum lavat. – Рукарукумоет.

Menssanaincorpresano. – В здоровом теле – здоровый дух.

Modusvivendi. – образ жизни (порядок взаимоотношений).

Multum, nonmulta. – Много, но немногое. (Глубокое содержание в кратких словах).

Natranihilfacitfrustra. – Природа ничего не рождает зря.

Nemodebetbispunriprounodelicto. – Никто не должен дважды наказываться за одно преступление.

Nemojudexinpropri caus. – Никто не судья в собственном деле.

Nol dicre, quodnescis. – Не говори, если не знаешь.

Nol nocre! – Не навреди!

Nonestfumusabsqueigne. – Нет дыма без огня.

Nonprogrdiestregrdi. – Не идти вперед, значит, идти назад.

Notabene. – Обрати внимание.

Novusrex, novalex. – Новый правитель – новый закон.

Odietamo. – И ненавижу и люблю.

Omniameamecumporto. – Все свое ношу с собой.

Omniamutntur, nihilintrit. – Все меняется, ничего не исчезает.

Omniapraeclara – rara. – Все прекрасное – редко.

O, sancta simplictas! – O, святая простота! восклицание, приписываемое Яну Гусу, увидевшему, что какая-то старуха подбрасывает дрова в костер, на котором его сжигали в 1415 г.).

O tempra, o mores! – О времена, о нравы!

Otiumpostnegotium. – Отдых после труда.

Pactasuntservanda. – Договоры нужно соблюдать.

Peraspraadastra. – Через тернии к звездам.

Persna(non) grata – лицо (не) пользующееся доверием.

Postscriptum. – После написанного.

Priortempre – potentiorjure. – Первый во времени – сильнейший по праву.

Proetcontra. – За и против.

Quiquaerit, reprit. – Кто ищет, находит.

Quitacetconsentrevidtur. – Кто молчит, тот, по-видимому, соглашается.

QuodlicetJovi, nonlicetbovi. – Что положено Юпитеру, не положено быку.

Sapientisat. – Мудрому достаточно.

Sciomenihilscire. – Я знаю, что ничего не знаю.

Sententiaabsolutoria – оправдательный приговор.

Sero venientbus ossa. – Поздно приходящим – кости.

Sinecura – без заботы.

Sineiraetstudio. – Без гнева и пристрастия.

Sivispacem, par bellum. – Если хочешь мира, готовся к войне.

Statusquo – положение в данный момент.

Tablarasa – чистая доска.

Tempramutantur, etnosmutmurinillis. – Времена меняются, и мы меняемся вместе с ними.

Terraincognta. – Неизвестная земля (в знач. совершенно неизвестного, недоступного).

Tertiumnondatur. – Третьего не дано.

Testisunustestisnullus. – Один свидетель – не свидетель.

Utsaltas, itasalutabris. – Как аукнется, так окликнется.

Veni, vidi, vici. – Пришел, увидел, победил.

Vimvirepellrelicet. – Силу позволено отражать силой.

Vivreestcogitre. – Жить, значит, мыслить.

Vivreestmilitre. – Жить, значит, бороться.

Volens – nolens. – Волей – неволей.

Voxpopli – voxdei. – Голос народа – голос бога.


Латинско-руский словарь

А

a , ab ( c Abl .) от, из; с, у; из-за; по

absolutorius, a, um оправдательный (приговор)

absolvo , solvi , sol tum 3 отделять, освобождать (от ответственности)

absum , afui , – abesse отсутствовать

ac = atque

accipio , c pi , ceptum 3 принимать, получать

acc so 1 обвинять

acer, acris, acre острый, деятельный

Achilles, is m Ахилл, один из главных героев «Илиады» Гомера

acies , ei f острие; строй; бой, сражение

actio , nis f действие; поступок; судебный процесс, дело, тяжба, иск

actor , is m истец; исполнитель

actus, us m дело, действие, право прогона скота

ad ( c Acc .) к; близ; около; до, на, в

adj vo , j vi , j tum 1 помогать

adnum ro 1 относить, приравнивать

adsum , affui , – adesse быть, находиться, присутствовать; помогать

advoc tus , i m защитник, адвокат

adversarius , i m противник

adversus ( c Acc .) против; напротив

adversus , a , um противолежащий; враждебный

aed lis , is m эдил (должностное лицо, осуществлявшее организацию народных зрелищ, городское благоустройство, надзор за общественными зданиями, полицейский надзор и регулирование продовольственного снабжения)

aeneus , a , um медный, бронзовый

aequ lis , e равный

aequus , a , um равный; правильный, справедливый

ar, aris m воздух

aera , ae f эпоха, эра

aetas , tis f время жизни; эпоха, поколение; человеческий возраст

ager , agri m поле, земля; ager publ cus – государственная земля

agricla, ae m земледелец

Alexander , dri m Magnus Александр Великий (356 – 323 до н.э.), македонский царь, великий полководец

ali nus , a , um чужой

alius , a , um один (из многих), другой, иной

Alpes, ium f Альпы

alter , ra , rum один из двух, другой

altus, a, um высокий; глубокий

am ca , ae f подруга

amicitia, ae f дружба

amcus, i m друг

amitto , m si , missum 3 отпускать, терять, лишаться

amo 1 любить

amor , ris m любовь

amplius больше

amplus , a , um большой, обширный; тяжелый, суровый (poena); почтенный

an ли (вопросительная частица)

animadverto , verti , versum 3 (с Асс.) обращать внимание, замечать

an mal , lis n животное

an mus , i m дух, душа; намерение, склонность; an mus injurandi – намерение оскорбить,in an mo esse – намереваться

annus, i m год

anser, ris m гусь

ante (c Acc.) прежде, до

antquus, a, um древний

Apollo , nis m Аполлон

appellatio , nis f имя, название, обращение в вышестоящий суд, апелляция

appello 1 называть, обращаться, апеллировать

appropinquo 1 (cDat.) приближаться

apud ( c Acc .) у, при, возле, около

aqua , ae f вода

aquaeductus , us m водопровод, право проводить воду

aqu la , ae f орел

arb ter , tri m свидетель, судья, третейский судья

arbor, ris f дерево

argentum, i n серебро

argumentum , i n доказательство, содержание; вывод

Ariovistus, i m Ариовист

Aristotles, is m Аристотель

arma , rum n оружие; сражение

ars , artis f ремесло, искусство; наука

arx, arcis f крепость

Asia, aef Азия

as nus , i m осел

asper , ra , rum трудный, суровый, тяжкий

astrum , i n звезда, планета

Ath nae , rum f Афины

atque и, а также

atrox , cis ужасный, суровый, жестокий

attineo , tinui , tentum 2 относиться

auctor, ris m деятель; писатель, автор

audio , vi , tum 4 слышать, слушать

aud tus , us m слух, молва; слушание

Aulus Sejus Авл Сей (имя)

auris, isfухо

Aur ra , ae f Аврора, богиня утренней зари

aurum, i n золото

aut или

autem же

autumnus, i m осень

avus, i m дед

B

barbrus, i m чужестранец, варвар

betus, a, um счастливый

Belgae, rum m белги

bellicsus, a, um воинственный

bellum, i n война

bene хорошо

bestia , ae f животное, зверь

bis дважды

bona , rum n ( pl .) имущество

bonum , i n благо

bonus , a , um хороший, добрый; честный, порядочный (homo)

bos , bovis m , f бык, корова

brevi в короткое время, вскоре

brevis , e короткий

C

cado , cec di , c sum 3 падать

Caesar, rismГай Юлий Цезарь (100–44 гг. до н.э.) – политик, полководец, оратор и писатель

campus, i m поле

canis, is m, f собака

capio , cepi , captum 3 брать, получать, принимать (consilium)

Capitolium

capto 1 хватать, ловить

caput , cap tis n голова

carmen , nis n песня, стихотворение

Carth go , nis f Карфаген, финикийская колония, разрушен римлянами в 146 г.до н.э.

castra , rum n лагерь

casus , us m случай, случайность

Catil na , ae m Катилина – римск. сенатор, организатор заговора, раскрытого консулом Цицероном в 63 г. до н. э.

Cato , nis m Катон – полководец, писатель, энергичный адвокат, непримиримый враг Карфагена

causa , ae f причина, случай, повод, дело

cautio , nis f осторожность,осмотрительность; обеспечение, долговое обязательство

caveo , cavi , cautum 2 остерегаться, предусматривать, обеспечивать; составлять документы

celebro 1 часто посещать, прославлять, праздновать, отмечать

celer, ris, re скорый, быстрый

censor , ris m цензор (один из 2-х крупных магистратов древнего Рима)

Ceres, ris f Цецера – римская богиня полей и земледелия

certus , a , um определенный; верный, надежный

cet ri , ae , a другие, остальные (etcetra – etc. и прочее, и так далее)

Cicro, nis m (Marcus Tullius) Марк Туллий Цицерон (106 – 43 гг. до н. э.) – политический деятель, философ и оратор, писатель и известный адвокат республиканского Рима

с ingo , nxi , nctum 3 окружать; обвивать

circum около, кругом, вокруг

с ircumvenio , v ni , ventum 4 окружать

cito быстро, срочно

civ lis , e гражданский

civis , is m . f . гражданин, – нка

civ tas , tis f гражданство, государство

clamo 1 кричать, выкрикивать, восклицать; провозглашать, объявлять

clamor, ris m крик, вопль; шум

clarus , a , um ясный, светлый; славный, известный, знаменитый

clavus, i m гвоздь

cliens , ntis m клиент (свободный гражданин в Риме, отдавшийся под покровительство патрона)

Coclitus, i m

coepio, coepi, coeptum, coepisse начинать(ся)

codicillus , i m кодицилл (дополнительное распоряжение к завещанию)

codicio, nis f

cogto 1 мыслить, думать; замышлять

cognosco , n vi , cogn tum 3 познавать, узнавать; вести следствие, расследовать, разбирать

cogo , co gi , coactum 3 заставлять, принуждать, вынуждать (juscogens – принудительные нормы права)

coll ga , ae f товарищ, сотрудник

collgo, lgi, lectum 3 собирать(ся) вместе, соединять, объединять

collco 1 ставить, располагать; размещать; выдавать замуж

colo , colui , cultum 3 обрабатывать, возделывать; чтить, почитать, приводить в порядок

comitia , rum n ( pl .) народное собрание

comitium , i m комиций (место на форуме, где происходили народные собрания)

committo , m si , missum 3 сводить (для состязания, борьбы), начинать (битву, сражение), поручать, совершать

commoveo , m vi , m tum 2 приводить в движение, двигать; волновать, побуждать

comm nis , e общий

compello , p li , pulsum 3 сгонять вместе; принуждать, заставлять

concordia , ae f согласие

concurro , curri , cursum 3 стекаться, совпадать, сходиться; соперничать

condemno 1 осуждать; выносить приговор

condicio , nis f условие; общественное положение; согласие, договор

condo , d di , d tum 3 сооружать, строить; основывать; сочинять, писать, составлять

conficio , f ci , fectum 3 изготовлять; совершать, завершать, заканчивать

conjur tor , ris m заговорщик

conor , con tus sum , ri затевать, пытаться; пробовать

conscr bo , scripsi , scriptum 3 записывать; производить перепись

consentio , sensi , sensum 4 соглашаться, быть согласным

consilium , i n совет; замысел, решение

consisto , st ti , -, 3 состоять

constituo , stitui , stit tum 3 cтавить, решать; устанавливать; юр. возбуждать дело

constitutio , nis f установление, приказ (принцепса-императора)

consto , st ti ,-, 1 состоять; оставаться неизменным

consuetdo, nis f привычка, обыкновение, обычай

consul , lis m консул, глава Римской республики (ежегодно до 367 г. до н.э. избирались центуриатными комициями два консула, один из патрициев, затем другой из плебеев)

consultum , i n постановление, решение senatus consultum (сенатусконсульт)

contentus, a, um довольствующий

contineo , tinui , tentum 2 содержать; держать, удерживать; сохранять; сдерживать

contra ( c Acc .) против, напротив, вопреки

contradico , dixi , dictum 3 противоречить; возражать

contrarius , a , um противоположный, встречный, враждебный

contumacia , ae f упорство, непослушание; неявка в суд по вызову

convenio , v ni , ventum 4 сходиться, соглашаться

conventio , nis f соглашение, договор

converto, verti, versum 3 превращать, поворачивать

cor , cordis n сердце, душа

cornu , us n рог

corporlis, e телесный, материальный

corpus , ris n тело, основа; совокупность

corpus juris civ lis свод гражданского права (название, присвоенное в XII в. кодификации римского права, выполненной в VI в.), содержит: Institutines (учебник), Digesta (свод извлечений из сочинений юристов), Codex (собрание императорских постановлений), Novellae(новые законы, изданные после завершения кодекса)

cras завтра

credo , d di , d tum 3 верить, доверять; оказывать кредит

cremo 1 сжигать

creo 1 творить, избирать

cresco , crevi , cretum 3 расти, возрастать; усиливаться

Creta, aefКрит, остров в Средиземном море

crimen , nis n обвинение, преступление; вина

crimin lis , e уголовный, преступный

crudel tas , tis f жестокость

crudel ter жестоко

cui prodest кому выгодно

culpa , ae f вина, проступок

cum Abl .) с, вместе с

cum ( quum ) когда; так как; хотя

cum lo 1 увеличивать, умножать

cupio , vi , tum 3 сильно желать, стремиться

cur почему, зачем, для чего

cura , ae f забота; опека

curia , ae f курия, место заседания сената, суд

cur lis , e курульный

custodio 4 охранять, стеречь, соблюдать

custos , dis m сторож, надзиратель; блюститель (законов); защитник; pl . охрана

D

damnum , i n убыток, потеря, ущерб

datio , nis f подача, дарение

de ( c Abl .) от, у, о; согласно; в

debeo , ui , tum 2 быть должным

deb tum , i n долг, повинность

decerno , cr vi , cr tum 3 решать, постановлять; присуждать, назначать

decr tum , i n постановление, решение, указ

dedo , ded di , ded tum 3 отдавать(ся), сдаваться, предаваться

defatig tus , a , um усталый, утомленный

defendo , ndi , nsum 3 защищать; давать отпор; возбуждать судебное дело

de nde затем,; отсюда; наконец

deleo , vi , tum 2 уничтожать, разрушать; истреблять, нарушать

delictum , i n проступок, правонарушение; ошибка

delphcus, a, um дельфийский

deminutio , nis f уменьшение; право отчуждения; правовое ограничение или лишение прав

demonstro 1 показывать; объяснять; доказыввать

den go 1 отказывать наотрез; отпираться, отрицать, отказывать

den que наконец

dens , dentis m зуб

depello, pli, pulsum 3 изгонять

depr mo , pressi , pressum 3 топить, пуститькодну

der go 1 Dat .) отменять (закон); лишать; ограничивать

describo , scripsi , scriptum 3 переписывать; описывать

desp ro 1 отчаиваться, не иметь надежды

desum , defui , -, decesse недоставать, не хватать; пренебрегать

detrimentum , i n ущерб, убыток, проигрыш

deus , i m бог, божество

Di na , ae f дочь Юпитера и Латоны, богиня охоты

dico , dixi , dictum 3 говорить, сказать, произносить; dic re causam вести судебное дело, защищать(ся) на суде

di s , di i f день

diffic lis , e трудный, тяжелый

dig tus , i m палец

diligentia , ae f усердие, старание; аккуратность; расчетливость, бережливость

dimidius , a , um половинный

discerno , cr vi , cr tum 3 отделять, разделять; различать; решать

discip lus , i m ученик

disco , did ci , – 3 учиться; изучать, узнавать

discordia , ae f разлад, несогласие; разногласие, противоречие

discr men , nis n различие; решающий момент; испытаниие; опасность, критический момент

dispicio , dispexi , dispectum 3 понимать, постигать; рассматривать

dissentio , sensi , sensum 4 быть несогласным; расходиться во мнениях

dissolvo , solvi , sol tum 3 развязывать, расторгать

distans , ntis различный, отличный

disto , dist ti 1 отстоять, находиться на расстоянии; различаться

diu долго

diversus , a , um противоположный; отдаленный

dives , tis богатый; изобильный; прибыльный

dives , tis m богач

div do , v si , v sum 3 разделять, делить; распределять

div nus , a , um божественный

divisio , nis f разделение; раздача, распределение

divitiae , rum f ( pl .) богатство

divus , a , um божественный (в императорскую эпоху эпитет умерших принцепсов и императоров)

do , d di , d tum 1 давать, дарить

doceo , cui , ctum 2 учить, обучать; докладывать

dolor , ris m боль, страдание; печаль; гнев, досада

dolus , i m хитрость, уловка, обман; злой умысел

domest cus , a , um домашний, семейный; частный; личный

dom nus , i m господин, хозяин, владелец

domus , us m дом, жилище

donatio , nis f дарение, приношение в дар

donum , i n дар, подарок

duco , duxi , ductum 3 водить, вести; тянуть; брать в жены

dulcis , e сладкий, приятный

dum пока, между тем

duo , duac , duo два, две

duod cim двенадцать

durus , a , um твердый, суровый

dux , ducis m вождь, преводитель; полководец

E

e , ex ( c Abl .) из, от, с, после, вследствие

ea там

ed co , d xi , dictum 3 объявлять; приказывать; назначать

edictum , i n приказ, предписание; эдикт, т.е. распоряжение, изданное должностным лицом

edo , ed di , ed tum 3 издавать; создавать; объявлять

edo , di , sum 3 есть, кушать

ed co 1 воспитывать (homo)

ed co , d xi , ductum 3 уводить;удаляться

eff cax , cis успешный

efficio , f ci , fectum 3 делать, совершать

ego я

el go , el gi , lectum 3 выбирать, избирать

eloquentia , ae f дар слова, красноречие

emo , emi , emptum 3 покупать, приобретать

enim ибо, ведь, же

eo , ii , itum , ire идти, ходить

e туда

epist la , ae f послание, письмо

eques , tis m всадник

equus , i m лошадь, конь

ergo следовательно

erro 1 заблуждаться, ошибаться; блуждать

error , ris m ошибка; обман; сомнение

et и

et cet ra ( etc .) и так далее, и прочее, и остальное

etiam также, еще

eventu lis , e исходный, возможный

eventus , us m событие, обстоятельство; умысел, намерение

ex ( c Abl .) см. е

exaequo 1 (с Dat .) уравнивать, приравнивать

exc to 1 поднимать на ноги, будить

exc so 1 извинять, оправдывать; освобождать от обязанностей

exemplar , ris n образец, оригинал

exerceo , cui , tum 2 упражняться

exerc tus , us m войско, армия

exist mo 1 оценивать; полагать, думать; судить

expl ro 1 исследовать, пробовать, узнавать

exprimo 1 выживать, выражать

expugno , 1 завоевывать, покорять

exspecto 1 высматривать, ожидать; медлить

exturbo 1 выгонять, прогонять; встревожить

F

fab la , ae f рассказ, басня; содержание

fac le легко

fac lis , e легкий

facio , feci , factum 3 делать, совершать

factum , i n действие, дело, деяние, поступок

facultas , tis f возможность

Falerii , rum m Фалерии, город

Faliscus , i m Фалиск, житель г. Фалерии

fama , ae f молва, слух

familia , ae f семмья; состояние; имущество

felix , cis счастливый

fem na , ae f женщина

fest no 1 спешить, торопиться

fere почти, чуть ли не

fero , t li , l tum , ferre носить, вносить, предлагать

ferrum , i n железо; меч, оружие

fides , ei f доверие, вера, верность; защита, покровительство

filia, ae f дочь

filius, i m сын

finio , vi , tum 4 кончать, заканчивать, ограничивать

finis , is m конец, цель, граница, предел

fio , factus sum , fi ri делаться, становиться, происходить, бывать

floreo , florui , – 2 цвести, процветать

flos , floris m цветок, цветение

flumen , nis n река, поток

fons , fontis m источник, начало

fortis , e храбрый, крепкий, отважный

fort na , ae f счастье, судьба, успех

forum , i n форум (в Риме – рыночная площадь, на которой находились здания государственных учреждений, суд, проходили ярмарки)

frater , tris m брат

fraus , fraudis f обман, ложь; вред, убыток, ущерб; преступление

frigus , ris n холод

fructus , us m плод, доход, результат

fugo 1 обращать в бегство, прогонять

fumus , i m дым; пар; туман

fundamentum , i n основа

fundus , i m дно, основа; земля; поместье, земельный участок

fut rus , a , um будущий, предстоящий, наступающий

G

G .= Gajus ( Cajus ), i m Гай – знаменитый римский юрист II в. до н.э.

Galli , rum m галлы, многочисленное кельтское племя, населявшее Галлию и состоящее из множества отдельных племен

Gallia , ae f Галлия, римская провинция

gaudeo , gav sus sum 2 ( c Abl .) наслаждаться, радоваться

gemo , ui , tum 3 охать, стонать, вздыхать

gener lis , e родовой, общий, совместный

gens , gentis f род, племя, народность, народ

genus , ris n происхождение, род

Germ nus , i m германец

g е ro , gessi , gestum 3 нести, носить; вести;

gigno , genui , gen tum 3 (по) рождать, производить на свет

gladius , i m меч

gloria , ae f слава; красота; гордость

Graecia , ae f Греция

Graecus , a , um ( Graecus , i m ) греческий (грек)

gratia , ae f благодарность, милость; (cumbon grati – дружелюбно)

gravis , e тяжелый, тяжкий; важный, серьезный

gust tus , us m вкус

H

habeo , ui , tum 2 держать, иметь, владеть; pass . считаться

hab to 1 ( c Acc .) жить, обитать; населять

hasta , ae f шест, жердь, древко копья; копье, дротик; скипетр

herba , ae f трава, зелень

hered tas , tis f наследство, владение

heredium , i n наследственное имущество, наследство

heres , dis m наследник; владелец

hic , haec , hoc этот

hiems , hi mis f зима; холод; стужа

historia , ae f история; естествознание; знание, исследование

hodi сегодня; теперь, тотчас же

homo , nis m человек, мужчина

honestus , a , um достойный уважения, честный; благородный

honor , ris m честь, почесть, заслуга; уважение, почет

hora , ae f время, пора года, час

horror , ris m страх, ужас

Hortensius , i m римск. nomen Гортензий, римский юрист

hostis , is m враг; неприятель

hum nus , a , um человеческий, человечный

humus, i f земля, почва

I

ibi там, где; тогда, туда

idem , e dem , idem тот же, тот же самый

ig tur тогда, следовательно

ignis , is n огонь

ignorantia , ae f незнание, неведение

ille , illa , illud тот; он

im tor , imit tus sum 1 ( c Acc .) подражать, следовать

immineo , ui , – 2 угрожать

immob lis , e неподвижный

immort lis , e бессмертный, вечный

imper tor , ris m повелитель; командир; император

imperitia , ae f неопытность, незнание

imperium , i n приказ; высшая власть, империя

imp ro 1 приказывать, повелевать

imp tus , us m нападение

impr bus , a , um бесчестный, бесстыдный

in ( c Acc . Et Abl .) в, на, по

incertus , a , um неопределенный, сомнительный

inc la , ae m житель, поселенец

incol mis , e невредимый, целый

incorpor lis , e нематериальный, невещественный

ingens , entis огромный, могучий

ingenuus , a , um рожденный свободным

inim cus , a , um недруг, враг

in quus , a , um неравный, несправедливый

injuria , ae f несправедливость, обида

injurio 1 оскорблять, поступать неправомерно

injuste несправедливо

injustus , a , um несправедливый

innocentia , ae f невиновность

innumerab lis , e бесчисленный

inopia , ae f нужда, необходимость; бедность; недостаток

in sidiae , rum f (pl ). засада, козни, интриги

instituo , ui , tum 3 устанавливать; назначать; обучать

instrumentum , i n орудие, документ

ins la , ae f остров

insum , infui , inesse присутствовать; находиться внутри

intell go ( intell go ), lexi , lectum 3 понимать, признавать; значить

inter ( c Acc .) между, среди, в числе

interdum иногда

interficio , f ci , fectum 3 убивать; погибать

interr go 1 спрашивать; делать вывод

intersum , fui , -, esse находиться между, составлять разницу, представлять интерес, присутствовать

invenio , v ni , ventum 4 находить, открывать

inventor , ris m изобретатель, создатель

inv tus , a , um неохотный, нежелающий, вынужденный, без согласия

ipse , ipsa , ipsum (он) сам

ira , ae f гнев; страсть

is , ea , id этот, тот; он

ita итак, таким образом

Italia , ae f Италия

it que итак

item также, равным образом

iter , itin ris n путь, дорога; право прохода

J

j ceo , ui , tum 2 лажать; висеть; остаться без владельца

j cio , j ci , j ctum 3 бросать

jam уже; еще; итак

janua , ae f дверь; вход; начало

jocus , i m шутка, радость; юр. условное соглашение

jubeo , jussi , jussum 2 приказывать; юр. принимать (закон)

judex , cis m судья

judicium , i n суд; судебное разбирательство; приговор

jud co 1 судить, решать

Juli nus , a , um юлианский

Juli nus , i m Юлиан, римский юрист времен Адриана, по поручению которого разработал постоянно действующий эдикт – edictumperpetuum

Juno , nis f Юнона, верховная богиня, супруга Юпитера

Jupp ter , Jovis m Юпитер

jurisdictio , nis f судопроизводство; правосудие; юрисдикция

juris prudens , ntis m правовед, юрист

jus , juris n право, правосудие; законодательство

jussus , us m приказание, повеление

justitia , ae f правосудие, справедливость

justus , a , um справедливый; законный

juv nis , e молодой, юный

juvo , juvi , jutum 1 помогать (кому-асс.)

K

Kalendae , rum f календы, первый день каждого месяца у римлян

L

labor , lapsus sum 1 скользить, падать; ошибаться

labor , ris m труд, работа, трудность

labori sus , a , um трудолюбивый

lab ro 1 трудиться, заботиться, приготовлять

Lacedaemonius , i m спартанец (лакедемонянин)

lapis , dis m камень

lateo , ui , – 2 прятаться, скрываться, быть неизвестным

Latnus, a, umлатинский, римский

Lat na , ae f Латона, дочь Титана, мать Аполлона и Дианы

latus , a , um широкий

laudo 1 хвалить, прославлять

lectio , nis f чтение, урок

leg lis , e правовой, законный

leg tus , i m посол; легат

lego , legi , lectum 3 читать, избирать, чтить

levis , e легкий, легкомысленный; незначительный

lex , legis f закон; законодательный акт

liber , lib ra , lib rum свободный, независимый

liber , libri m книга

liber lis , e свободный, щедрый

lib ri , rum m pl . дети

lib ro 1 освобождать

libertas , tis f свобода

libertus , i m вольноотпущенный

licet , licuit ( lic tum est ) 2 позволено, можно, разрешается

lic tus , a , um дозволенный

lingua , ae f язык

lit go 1 спорить, вести тяжбу, судиться

litt ra , ae f черта, буква

litterae , rum f ( pl .) письмо, послание; литература; письменность; наука

locus, i m место

longus, a, um длинный

Lucius Negidius ЛуцийНегидий

ludus, i m игра, (pl.) публичныеигры; состязания; школа (gladiatoriis)

lux , lucis f свет

Lycurgus , i m Ликург, законодатель и царь Спарты (VI в. до н.э.)

lyra , ae f лира; песня

M

Maevia , ae f Мевия (имя)

magister , tri m начальник; еомандующий; мастер, учитель, наставник

magistra , ae f учительница, наставница

Mavius , i m Мавий (имя)

magistr tus , us m магистрат; должностное лицо; почетная должность

magnus, a, um (compar. major, – jus; superl. maxmus, a, um) большой, великий; богатый

male плохо; несправедливо

malitia , ae f злой умысел; злоба; коварство

malum , i n зло, несчастье, горе; дурное намерение

malus , a , um плохой, дурной, злой

mand tum , i n поручение

maneo , nsi , nsum 2 оставаться, ожидать

Manlius , a , um Манлий

manumissio , nis f отпущение раба на волю; предоставление свободы

manumitto , m si , missum 3 отпускать раба на работу

manus , us f рука; насилие, присяга, сила, насилие; власть

Marcus, i m Марк (имя)

mater, tris f мать

matrimonium, i n брак, супружество

max mus , a , um величайший; наибольший

membrum , i n член (тела), pl . тело; pl . участники (студенты)

memoria , ae f память

mendax , cis лживый

mens , mentis f мысль, рассудок; решение

mensa , ae f стол, блюдо;меняльная лавка, лоток

mer to по заслугам, заслуженно

Mess la , ae m Мессала

meus , mea , meum мой, моя, мое

miles , tis m воин

Minerva , ae f Минерва, богиня – покровительница наук, искусств, ремесел, а также войны

m in me менее всего, ничуть не, нисколько

minuo , ui , tum 3 уменьшать

miser , ra , rum несчастный, жалкий

missio , nis f отправление; увольнение

mitto , m si , missum 3 посылать

modus , i m мера, размер; образ, способ; наклонение

mons , ntis m гора

monstro 1 указывать, показывать

monumentum , i n памятник

mora , ae f промедление, отсрочка

morbus, i m болезнь

mors, mortis f смерть

mos , moris m нрав, обычай

moveo , movi , motum 2 двигать, приводить в движение

multum много

multus , a , um многочисленный; pl .многие

munio , vi , tum 4 укреплять

musca , ae f муха

muto 1 менять

N

n am действительно, ведь

naris, is f ноздря, pl. нос

narro 1 рассказывать

nascor , natus sum , nasci 3 рождаться; появляться, возникать

natio , nis f племя, народ

nat ra , ae f природа

natur lis , e естественный, природный

natus , us m см. nascor

nauta , ae m моряк

navis, is f корабль

nec и не

necessarius , a , um необходимый, нужный

neco 1 убивать

nego 1 отрицать, отказывать

negotium , i n дело, занятие; работа

nemo никто

nepo s , nep tis m внук, потомок

neque и не

ne quid даже не

nescio 4 не знать

nex , necis f смерть, убийство

nihil ничто, ничего

nisi если не

nob lis , e известный, знаменитый; знатный

noceo , cui , c tum 2 вредить

noctu ночью

nolo , nolui , -, nolle не хотеть

nomen , nis n имя

nom no 1 именовать, называть

non не

nos мы

noster , nostra , nostrum наш, наша, наше

notus , a , um известный, знакомый

novus , a , um новый

nox , noctis f ночь

nubo , nupsi , nuptum 3 выходить замуж

nullus , a , um никакой

num ro 1 считать, исчислять

num rus , i m число

nunc сейчас

nunquam никогда

nuntio 1 извещать, сообщать

O

ob ( cum Acc .) вследствие, из-за; к, перед; за; (на) против

obl go , 1 обязывать

obl quus , a , um косвенны

obses , dis m заложник

obsum , fui , -, esse быть против, мешать, вредить

obtemp ro 1 повиноваться

obtineo , tinui , tentum 2 удерживать; занимать

occ do , c di , c sum 3 убивать

oc lus , i m глаз

odor tus , us m обоняние, чутье, запах

off ro , obt li , obl tum , offerre приносить, предлагать

officium , i n долг, обязанность

olim когда-то, однажды; когда-нибудь

omnis , e весь, всякий

opinio , nis f мнение, взгляд

oportet , uit 2 (безл.) нужно, следует

opp dium , i n укрепление; город

oppressus, a, um

opprmo, pressi, pressum 3 подавлять

opto 1 желать

opus , ris n дело, работа

orac lum , i n оракул, прорицание, предсказание

oratio, nis f речь

orator, ris m оратор

orbis , is m окружность, круг

orior , ortus sum 4 восходить; появляться, начинаться

orno 1 украшать

os , ossis n кость

ostendo , ndi , ntum 3 выставлять напоказ, хвастать

otium , i n досуг, отдых; безделье

ovis, is f овца

ovum, i n яйцо

P

pactum , i n соглашение, договор

paltum, I n нбо

panis , is m хлеб

par , paris равный, одинаковый

par tus , a , um приготовленный, готовый

parens , ntis родитель, родительница; pl . родители, родственники

pareo , ui , tum 2 являться; быть очевидным; состоять (при); следовать

paro 1 приготовлять; приобретать

pars , partis f часть, сторона

parsimonia , ae f бережливость

partim частью, частично

parvus, a, um (compar. minor, minus; superl. Minmus, a, um) маленький, небольшой

pastor, ris m пастух

pater, tris m отец

patior, passus sum, pati 3 терпеть, страдать

patria, ae f родина

patricius, i m патриций

patr nus , i m патрон, судебный защитник

paucus , a , um малый, небольшой; pl . немногие, несколько

pauper , ris бедный

pax , pacis f мир, мирное время

pecunia , ae f деньги

pecunia rius , a , um денежный

per ( c Acc .) через, сквозь, по; в течение; вследствие, из-за

peregr nus , a , um иностранный

peric lum , i n опастность

permitto , m si , missum 3 позволять

pers na , ae f лицо, личность

pertineo , tinui , tentum 2 простираться; касаться, относиться

pes , pedis m нога, ступня, стопа

plan ta , ae f планета

plebs , plebis f плебс, простой народ

plebisc tum , i m плебисцит, постановление собрания плебса

plenus , a , um полный

poena , ae f наказание

pota, ae m поэт

polliceor , pollic tus sum 2 обещать

pono , posui , pos tum 3 класть, ставить; располагать, помещать

pons, pontis m мост

poplus, i m народ

possideo, sdi, sessum 2 владеть

possum , potui , -, posse мочь, бытьвсостоянии

postea послеэтого

potentia, ae f мощь, сила

potestas , tis f власть, могущество

praeceptum , i n наставление, правило

praep ro 1 приготавливать

praeses , dis m председатель, наместник

praetor , ris m претор, в древнем Риме второе консула высшее должностное лицо

primo сперва, сначала

primus , a , um первый

princeps , c pis первый, главный; принцепс

prior , prius предыдущий

priv tus , a , um частный

pro ( c Abl .) перед; за, в защиту, вместо, в качестве; соответственно

probatio , nis f

probo 1 одобрять

prodo , d di , d tum 3 выдавать, предавать

prohibeo , hibui , hib tum 2 удерживать, задерживать; мешать, препятствовать

proprius , a , um собственный, частный

prosum , fui , -, esse приносить пользу, помогать

proverbium , i n пословица, поговорка

provocatio , nis f

prox mus , a , um близкий, ближайший

prudens , ntis предусмотрительный, благоразумный

prudentia , ae f благоразумие, рассудительность, осторожность

publ cus , a , um общественный, государственный

Publius Sempronius , i m Публий Семпроний

puer , ri m мальчик; pu ri , rum pl . дети)

pugna , ae f битва, сражение

pugno 1 сражаться

pulcher , chra , chrum красивый, прекрасный

punio 4 наказывать

puto 1 думать, считать, полагать

Q

quaerimonia , ae f жалоба

quaero , quaes vi , quaes tum 3 искать; спрашивать; приобретать

qualis , e какой

quam как, насколько; чем; как можно

quamdiu как долго, пока

quando когда, когда-нибудь

quantum сколько, насколько; как много

quantus , a , um какой (по количеству), какой, (сколь) большой

quasi как будто, как если бы, словно

quattuor четыре

que (= et ) постпозитивн. частица : и, а потому, но, а

queror , questus sum 3 жаловаться (на что – асс. )

qui , quae , quod который, какой, кто, что

quicumque , quaecumque , quodcumque какой бы ни, кто (что) бы ни

quies , tis f покой, отдых

quil bet , quael bet , quodl bet какой угодно, каждый

quinquages mus , a , um пятидесятый

quintus , a , um пятый

quis , quid кто, что; кто-либо, что-либо

quisque , quidque (сущ.) каждый

quisque , quaeque , quodque (прилаг.) каждый

qu где, куда; чтобы, таким образом

quod ибо, потому что, так как

quom nus чтобы не

quot сколь многие, сколько

quotannis все годы, ежегодно

R

rapio , ui , ptum 3 хватать; отнимать, похищать

rarus , a , um редкий

ratio , nis f расчет; разум; причина; способ; план

recte правильно, справедливо

rec so 1 отказывать(ся), отклонять, не соглашаться

reddo , d di , d tum 3 отдавать назад, возвращать

reformatio , nis f преобразование

rego , rexi , rectum 3 править, управлять

relinquo , rel qui , relictum 3 оставлять, покидать

Remus , i m Рем

reperio , rep ( p ) ri , repertum 4 открывать, находить, изобретать; узнавать

repudium , i n развод, расторжение брака

res , rei f дело, вещь, обстоятельство

rescri bo, scripsi, scriptum 3 письменноотвечать

responsum , i n ответ

retineo, tinui, tentum 2 удерживать, держать

reus , i m подсудимый, обвиняемый

rex , regis m царь

ripa, ae f берег (реки)

rogo 1 просить, спрашивать

Roma , ae f Рим

Rom nus , a , um римский

Rom nus , i m римлянин

Rom lus , i m Ромул, основатель и первый царь Рима

rosa , ae f роза

rumpo , r pi , ruptum 3 ломать, разламывать, повреждать

rursus назад, обратно; опять, снова

rust cus , a , um деревенский, сельский

S

sacer , cra , crum посвященный богам; священный, святой

saec lum , i n век, столетие

saepe часто

saevio , vi , tum 4 свирепствовать, бушевать

sagitta , ae f стрела

salus , tis f благо, благополучие; спасение; приветствие

sapientia , ae f мудрость

Scaev la , ae m Сцевола

sceler tus , a , um злодейский, преступный

sceler tus , i m преступление

scelus , ris n преступление, преступный замысел

scientia , ae f знание

scio , vi , tum 4 знать, уметь

scribo , psi , ptum 3 писать

sed но, а, же

sedes , is f сиденье, стул; местопребывание

semen, nis n семя

semper всегда

Sempronius, i m Семпроний (имя)

sen tor , ris m сенатор

sen tus , us m сенат, государственный совет Рима

sensus , us m чувство, ощущение; сознание

sententia , ae f мнение, решение; мысль

sentio , sensi , sensum 4 чувствовать; думать, понимать

sep ro 1 отделять

septingentes mus , a , um семисотый

septuages mus , a , um семидесятый

sequor , sec tus sum , sequi 3 ( c Acc .) следовать

serv tus , tis f рабство

servus , i m раб

sev rus , a , um строгий, суровый

sextus , a , um шестой

si если (бы)

signif co 1 указывать, обозначать

signum , i n знак, сигнал

silens , ntis тихий, безмолвный

silva , ae f лес

simul одновременно

sine ( c Abl .) без

sing li , ae , a по одному, каждый в отдельности

soleo , tus sum 2 иметь обыкновение

somnus , i m сон

speci lis , e специальный

specto 1 смотреть, глядеть

statim тотчас, немедленно

statua , ae f статуя

status , us m стояние, положение, позиция

stella , ae f звезда

sub ( c Abl .) под, близ, при, у, к

subeo , ii , tum , ire подходить; подвергаться, переносить

subicio , j ci , jectum 3 подбрасывать, подкладывать, подносить

sum , fui , -, esse быть, существовать; находиться

summus , a , um высший, главный

sup ro 1 подниматься, возвышаться; превосходить, преодолевать

supp no , posui , pos tum 3 подставлять, подкладывать

supra ( c Acc .) вверху, сверху; выше

supr mus , a , um наивысший

suus , a , um свой

T

tab la , ae f доска, табличка, запись

taceo, tacui, 2 молчать

Tactus, i m Тацит

tactus , us m осязание, чувство осязания

talis , e такой

tantum только; столько; такое количество

tantus , a , um такой (по количеству), такой (столь) большой

taurus, i m бык, вол

templum, i n святилище, храм

tempus , ris n время

teneo , tenui , – 2 держать; владеть, уметь; достигать

terra , ae f земля

tertius , a , um третий

testamentum , i n завещание

test tor , ris m свидетель

testimonium , i n свидетельство, доказательство

testis , is m , f свидетель, свидетельница

Thales , is m Фалес, древнегреческий философ

transf ro , transt li , transl tum , transferre переносить, перевозить; нести

trib nus , i m трибун

Troja, ae f Троя

truc do 1 убивать, избивать

tu ты

Tullius , i m Туллий (имя)

tutus , a , um безопасный

tuus, a, um твой

U

ubi где; когда

ullus , a , um какой-либо, кто-либо

universus , a , um весь

unus, a, um один

urb nus , a , um городской

urbs , urbis f город

usus , us m пользование, потребление

ut как, каким образом; когда; что, чтобы, так что

ut lis , e полезный

util tas , tis f польза, выгода

ut nam о если бы!

utor , usus sum 3 пользоваться, употреблять, применять

uxor , ris f жена

V

valeo , ui , – 2 быть здоровым; быть в состоянии

vari tas , tis f разнообразие, переменчивость

varius , a , um различный

vasto 1 опустошать, разорять

vel или; даже, хотя бы

vendo , vend di , vend tum 3 продавать

venio , v ni , ventum 4 приходить

ver, veris n весна

verbum, i n слово

ver е правильно, верно

ver tas , tis f истина

vero но, же, однако, все же

verus , a , um верный, истинный, настоящий

veto , vetui , vet tum 1 запрещать

via , ae f дорога

victoria , ae f победа

video , vidi , visum 2 видеть, смотреть

videor , visus sum 2 быть видимым, казаться, считаться

villa , ae f усадьба, дача, вилла

vinco , vici , victum 3 побеждать

vir , viri m муж, мужчина, человек

vis f сила

visus , us m зрение, образ, явление, вид

vita , ae f жизнь

vivo , vixi , victum 3 жить

voco 1 звать

volo , volui , -, velle хотеть, желать

voluntas , tis f желание

vox, vocis f голос, слово

X

Xerxes , is m Ксеркс, персидский царь

Y

Буква в начале слов не встречается

Z

Zeno , nis m Зенон, древнегреческий философ

Русско-латинский словарь

А

Александр Великий AlexanderMagnus

Афины Athnae, rumf

Б

берег ripa, aef

библиотека bibliothca, aef

большой magnus, a, um

быстрый celer, ris, re; citus, a, um

быть sum, fui,-, esse

бытьдолжным debeo, ui, tum 2

В

в in (+ acc. вопрос куда?; + abl. вопрос где?)

Вавилон Babylon, nisf

верить credo, ddi, dtum 3

весна ver, veris n

вести ago, egi, actum 3; gero, gessi, gestum 3

весь, всякий omnis, e; totus, a, um

войско copia, rum f

вокруг circum (+ acc.)

вор fur, furis m

враг hostis, is m; inimcus, i m

время tempus, ris n

всегда semper

высокий altus, a, um

Г

галл Gallus, i m

говорить dico, dixi, dictum 3

год annus, i m

голова caput, tis n

голос vox, vocis f

Гомер Homrus, i m

город oppdum, i n; urbs, urbis f

государство civtas, tisf

гражданин civis, ism

грекGraecus, i m

ГрецияGraecia, ae f

гулятьambulo 1

Д

двигатьmoveo, movi, motum 2

девушкa virgo, nis f

делатьfacio, feci, factum 3

дело res, rei f

день dies, diei m

дети libri, rum m

доверять credo, ddi, dtum 3

долго diu

дом domus, us f

достоинство digntas, tis f; virtus, tis f

драгоценность ornamentum, i n

древний antquus, a, um

дружба amicitia, ae f

друг amcus, i m

Е

Европа Eurpa, ae f

Ежегодно quotannis

Ж

жалкий miser, ra, rum

женщина femna, ae f

жестокий crudlis, e

животное anmal, lis n; bestia, ae f

жизнь vita, ae f

З

закон lex, legis f

запрещать veto 1

захватывать capio, cepi, captum 3

земля terra, ae f

зима hiems, himis f

знать scio 4

золото aurum, i n

И

и et

из ex, e (+ abl.)

избирать creo 1

известно constat; notumest

известный clarus, a, um

изготавливать praepro 1

изучать disco, didci 3

иметь habeo, ui, tum 2

император impertor, rism

истина vertas, tisf

история historia, aef

К

казаться videor, visussum, vidri

календы Calendae, rumf

книга liber, bri m

когда quando; cum

консул consul, lis m

красноречивый elquens, ntis

кричать clamo 1

Л

латинский Latnus, a, um

лекарство medicamentum, i n

лекция lectio, nis f

лето aestas, tis f

луна luna, ae f

лучший optmus, a, um

любить amo 1

люди homnes, numm

М

медленно lente

месяц mensis, is m

многие multi, ae, a

много multum

мочь possum, potui, posse

муж, мужчина vir, virim

Н

на in (+ acc. вопрос куда?; + abl. вопрос где?)

над super (+ acc.)

надежда spes, spei f

надеяться spero 1

назначать dico, dixi, dictum3; facio, feci, factum 3

наказывать punio 4

наследник heres, dism

находиться (ad) sum, fui, esse

начинать -, coepi, coeptum; incipio, cepi, ceptum 3

нашnoster, nostra, nostrum

неnon

Нерон Nero, nism

несправедливо injuste

несправедливость injuria, aef

несчастный inflix, cis

ничего nihil

О

о de (+ abl.)

обвиняемый reus, rei m

обвинять accso 1

одерживать победу vinco, vici, victum 3

окружать circumvenio, veni, ventum 4

он, она, оно is, ea, id

опытный pertus, a, um

ораторorator, ris m

осеньautumnus, i n

оскорблятьlaedo, laesi, laesum 3

островinsla, ae f

П

памятьmemoria, ae f

первыйprimus, a, um

писатьscribo, psi, ptum 3

письмо epistla, ae f

победа victoria, ae f

побеждать vinco, vici, victum 3

подвиг res gestae

помогать adsum, fui, adesse; adjuvo 1

посылать mitto, misi, missum 3

почесть honor, ris m

поэма poma, tis n

поэт pota, ae m

преследовать persquor, sectus sum 3

природа natra, ae f

приходить venio, veni, ventum 4

процветать floreo, ui, – 2

Р

pаб servus, i m

работатьlabro 1

различныйdiversus, a, um

разныйvarius, a, um

разрушать deleo, vi, tum 2

рассказывать narro 1

растение planta, aef

расцветать floreo, ui, – 2

рекаflumen, nis n

РемRemus, i m

pешатьdecerno, crvi, crtum 3; judco 1

РимRoma, ae f

pимлянинRomnus, i m

римскийRomnus, a, um

родинаpatria, ae f

родительparens, parentis m, f

рождатьgigno, genui, gentum 3

роза rosa, ae f

Ромул Romlus, i m

С

с cum (+ abl.)

сад hortus, i m

свободный liber, ra, rum

свой suus, a, um

скоро cito

слава gloria, ae f; fama, ae f

славный clarus, a, um

собака canis, is m, f

Сократ Socrtes, is m

Сообщать trado, ddi, dtum 3

Спарта Sparta, ae f

спасать servo 1

сражение proelium, ii n

старый vetus, ris; antquus, a, um

стена murus, i m

страна terra, ae f

строить struo, struxi, structum 3; aedifco 1

судьба fatum, i n; fortna, ae f

судья judex, cis m

сурово sevre

сцена scaena, ae f

счастливый felix, cis

сын filius, ii m

Т

твой tuus, a, um

театр theatrum, i n

трава herba, ae f

Троя Troja, ae f

трудlabor, ris m

У

уважатьhonro 1

удобныйidoneus, a, um

украшатьorno 1

ум mens, mentis f

умирать morior, mortuus sum 3

управлять impro 1; regno 1

упражнять exerceo, cui, ctum 3

ученик disciplus, i m

учитель magister, tri m

учительница magistra, ae f

учиться disco, didci, – 3

Х

хорошо bene

храбрый fortis, e

Ц

царьrex, regis m

цветокflos, floris m

ЦезарьCaesar, is m

ценитьaestmo 1; dilgo, lexi, lectum 3

ЦерберCerbrus, i m

ЦицеронCicro, nis m

Ч

часто saepe

человеческий humnus, a, um

читатьlego, legi, lectum 3

Ш

школаschola, ae f

Э

этот is, ea, id

Литература

1.Гончарова Н.А. Латинский язык. – М., 1999.

2.Гончарова Н.А., Щербакова И. Мю Из античной мудрости. – Мн., 1995.

3.Казаченок Т.Г. Крылатые латинские изречения. – Мн., 1993.

4.Латинский язык. / Под ред. В.Н. Ярхо, В.Н. Лободы. – М., 2000.

5.Петрученко О. Латинско-русский словарь. – М., 1994.

6.Подосинов А.В., Щавелева Н.И. Введение в латинский язык и античную культуру. – М., 1993.

7.Розенталь М.С., Соколов В.С. Учебник латинского языка. – М., 2000.

8.Скорина Л.П., Чуракова Л.П. Латинский язык для юристов. – Мн., 2002.

Скачать архив с текстом документа